Dit kan zo niet langer, vindt Petra Verdonk, universitair hoofddocent gender & diversiteit bij Amsterdam UMC en secretaris van de Nederlandse Vereniging Gender & Gezondheid. We spreken haar voor ons onderzoek naar ongelijkheid in de spreekkamer. Waar gaat het mis? En waarom is het zo belangrijk dat de zorg rekening houdt met sekse en gender?

Sekse en gender zijn niet hetzelfde

Maar eerst is het belangrijk om onderscheid te maken tussen sekse en gender. Hoewel deze begrippen vaak door elkaar worden gebruikt, zijn sekse en gender niet hetzelfde. Met sekse worden de lichamelijke biologische kenmerken die een mens of dier mannelijk of vrouwelijk maken bedoeld; van genen en hormonen tot geslachtskenmerken. “Sekseverschillen bestaan eigenlijk op ieder gebied, welk gezondheidsprobleem of welke aandoening je ook bestudeert. Die verschillen zijn niet altijd belangrijk of relevant, maar ze zijn er wel.”

“Gender gaat daarentegen juist over de verschillende taken, rollen, verantwoordelijkheden en uiterlijke kenmerken die aan mannen en vrouwen worden toegeschreven. De eigenschappen waarvan we denken dat jongens en meisjes die van jongs af aan hebben, wat ze kunnen, waar ze goed in zijn, wat ze beter niet kunnen doen omdat ‘dat niks is voor een meisje of jongen’.”

We kijken verkeerd

In wetenschappelijk gezondheidsonderzoek wordt nog maar weinig rekening gehouden met de invloed van sekse en gender op de gezondheid van zowel mannen als vrouwen. Dat blijkt uit een studie die Verdonk samen met een drietal collega’s deed naar 38 willekeurige onderzoeksvoorstellen die tussen 2011 en 2016 zijn ingediend. Maar wordt er dan helemaal geen rekening gehouden met man-vrouwverschillen in onderzoek? Dat is het niet, legt Verdonk ons uit. We kijken er volgens haar alleen niet op de juiste manier naar.

“Het lijkt heel vanzelfsprekend dat als je onderzoek doet, dat je mensen in twee hokjes indeelt: man of vrouw. En dan wordt verondersteld dat je voldoende hebt gedaan. Maar wát er dan relevant is aan het man of vrouw zijn voor een bepaald gezondheidsprobleem, dus niet alleen die twee hokjes maar misschien wel vijf of een heel spectrum, daar wordt eigenlijk helemaal niet over nagedacht. Het is eigenlijk een veel te beperkte categorie.”

Gemiste kans

Een concreet voorbeeld van een ‘gemiste kans’ wat betreft gendersensitiviteit is het onderzoek naar het humaan papillomavirus, beter bekend als HPV. “Het HPV-virus is in de gedachtegang een soort vrouwelijk virus geworden, dat baarmoederhalskanker veroorzaakt. Maar niemand heeft toen gedacht: goh, zou dit virus ook nog iets bij jongens doen, of op andere plekken van het lichaam? Met als consequentie dat we eigenlijk heel lang niet zo goed wisten wat het deed bij jongens en mannen.”

Nu bekend is dat gevaarlijke varianten van HPV ook kanker aan de mond, keel, penis, anus, vagina of schaamlippen kan veroorzaken, worden ook jongens sinds vorige maand ingeënt. Meisjes krijgen deze vaccinatie al sinds 2010. “Opvallend aan dit voorbeeld is dat het eigenlijk vaker voorkomt dat vrouwen niet worden meegenomen in onderzoek, maar in dit geval ontbraken de mannen. Een gendersensitieve manier van denken verbetert dus zowel de zorg voor vrouwen én mannen.”

‘Wetenschap is niet neutraal’

Maar nu we weten dat we dingen over het hoofd zien doordat we te weinig oog hebben voor sekse en gender, waarom passen we de manier van onderzoeken daar dan niet gewoon op aan? “Het is toch een soort wetenschapskritiek. Het idee bestaat dat geneeskunde in het bijzonder, maar sowieso wetenschap in het geheel, neutraal is. Dat is niet zo. Als je in de bergen bent en je gaat op twee verschillende bergtoppen staan, dan heb je een ander uitzicht. Dat geldt ook voor onderzoek. Dat wil niet zeggen dat wetenschap niet deugt, dat het niet goed wordt uitgevoerd. Maar sommige dingen kun je pas zien als je op een andere plek gaat staan.”

Op het gebied van man-vrouwverschillen bij hart- en vaatziekten is de afgelopen jaren wel medische winst geboekt. Zo wordt er in de cardiologie meer en meer onderzoek gedaan naar het vrouwenhart en weten steeds meer mensen dat een hartinfarct zich bij vrouwen anders kan uiten dan bij mannen. Maar ook op dat gebied is de ‘gendergap’ volgens Verdonk nog niet gedicht.

“Ik hoor wel eens van cardiologen dat hun collega’s zeggen: ‘Ik ga toch niet vragen of een vrouw zwangerschapsdiabetes heeft gehad, ik ben geen gynaecoloog’. Maar dan mis je dus dingen. Want een vrouw die zwangerschapsdiabetes heeft gehad heeft later in haar leven een hoger risico op hart- en vaatziekten.”

Ingehaald

Meer aandacht voor sekse en gender in gezondheidsonderzoek is daarom hard nodig, zegt Verdonk. Passen we de manier van denken en onderzoeken niet aan, dan blijft de Nederlandse gezondheidszorg achterlopen. “Andere landen halen ons in, bijvoorbeeld Canada, Ierland en Noorwegen. Die hebben allemaal stevig onderzoeksbeleid ten aanzien van genderdimensie in onderzoek, en niet alleen op het gebied van gezondheid. In Nederland hebben we daar hard aan gewerkt de afgelopen jaren, maar eigenlijk is het niet voldoende van de grond gekomen.”

“Er moet een soort bewustwording plaatsvinden bij onderzoekers, subsidiegevers en beleidsmakers. Er wordt nog niet hard genoeg gezegd: dit vinden we belangrijk. Dan moet er meer geld komen. Dan moeten we zorgen dat onderzoekers weten hoe ze hiermee om moeten gaan. Dan moeten we nadenken over consequenties. Want nu missen we gewoon kansen.”