Met verbazing zag hij begin dit jaar de televisiebeelden. In lange rijen moesten Groningers zich melden voor subsidie voor hun gehavende woning, om daarna te horen dat het geld al op was.

Helemaal verkeerd, zegt Reinier van Zutphen, de Nationale ombudsman. “Het is de ouwe groef, de klassieke manier van subsidieregeling waarin je gokt dat niet iedereen komt. Maar dit is Groningen, met grote problemen. Hier had de overheid actief moeten handelen. Dus ga er vanuit dat iedereen dat geld wil. Bel op, stuur een brief, een mailtje. Wat is je rekeningnummer? Waar ga je het voor gebruiken? Dan gaan we het morgen naar je overmaken. Dat had het moeten zijn.”

Schade

Na de Groningers zelf, trekken nu ook landelijke instanties aan de bel over de situatie in het noorden. Al tien jaar geleden werd het gebied door zware aardbevingen getroffen. Aanvankelijk beloofde het Rijk woningen te herstellen en snel de gaskraan dicht te draaien. Maar inmiddels dreigt de gasproductie juist te stijgen en hooguit vijfhonderd woningen per jaar worden er aangepakt, terwijl er nog 13.000 wachten. In 2028 zouden álle huizen zijn aangepakt, maar die deadline wordt in dit tempo niet gehaald.

Dit schendt het vertrouwen. Het werkt zelfs ontwrichtend en ziekmakend, zegt de ombudsman. Van Zutphen: “Je hebt geen andere keuze eigenlijk als inwoner van Groningen dan te vertrouwen, want je hebt zelf het geld niet voor je versterking. Maar de spanningen onderling, die nemen zo toe op dit moment.”

Toeslagenaffaire

Dit gaat vaker mis in Nederland. Het Rijk maakt onbedoeld slachtoffers, belooft te helpen maar brengt in de praktijk de gedupeerden nog verder in de problemen. De bedoelingen zijn vast goed, stelt de ombudsman over Groningen, maar zo wordt iemand voor de tweede keer slachtoffer.



Dat gebeurde in de toeslagenaffaire, waar het vorige kabinet over viel. En het gebeurt lokaal. De burgemeesters van Tilburg, Utrecht en Amsterdam trokken vorige maand aan de bel omdat ook hun diensten slecht blijken om te gaan met gedupeerde burgers. De gemeente Enschede moest zelfs een externe commissie 'menselijke maat' instellen.

Brieven

In zijn kantoor laat Van Zutphen zien hoe subtiel het misgaat. Bijvoorbeeld met de aanspreekvorm van brieven die Groningers krijgen. “Het is dat anonieme”, zegt hij met een A4 in de hand. “Het gaat in de brieven niet over de mensen maar over het huis, terwijl de inwoners allang bekend zijn. Dan staat er: uw woning zit in het versterkingsprogramma. Niet: u bent bewoner van Groningen, u woont daar. Het is uw omgeving. Er is iets aan de hand. We gaan met u in gesprek over wat er moet gebeuren en dat is onder andere de woning.”

Ook weet je na het lezen van de brieven nog steeds niet waar je aan toe bent en zijn de brieven soms zelfs met elkaar in tegenspraak. Zoals inwoners die te horen krijgen dat hun woning niet meer hoeft te worden versterkt omdat de gasproductie omlaaggaat. “Maar die gaat nu weer omhoog, klopt die beslissing dan nog wel?” Al die tijd zitten burgers in onzekerheid of ze wel veilig wonen.

NAM wil arbitrage

Vraag het Groningers en je hoort vaak hetzelfde vermoeden: er wil gewoon niemand betalen. De Rijksoverheid moet zorgen voor inspecties en de NAM (de Nederlandse Aardolie Maatschappij) vergoedt daarna de herstelkosten. Maar dat gebeurt pas nadat er grondige rapporten zijn gemaakt over een woning. Die zijn duur, tijdrovend en dat remt de aanpak.



De NAM vindt juist dat er 'onvoldoende onderbouwde facturen' zijn en wil daarover in gesprek met het ministerie. Vrijdag stuurde de organisatie een persbericht uit. Het lukt al jaren niet om er met de overheid uit te komen, en dus moet er volgens de NAM een onafhankelijke derde komen die een oordeel kan vellen.

“Dit moet je doorbreken", stelt Van Zutphen over de voorslepende discussie. “De burger mag aanspraak maken op een behoorlijke overheid, waarbij de overheid zich niet zou moeten beroepen en niet mág beroepen op iets wat achterliggend is, namelijk een relatie tussen de overheid en de NAM. Die vind ik voor de burger niet relevant.”

Hij begrijpt het gevoel wat hierdoor ontstaat bij inwoners. “Dus er is voor 400 miljard gas uit de grond gehaald. Daar heeft Nederland van geprofiteerd. Wij hebben dat geleverd en nu de nare consequenties aan de orde zijn, deelt Nederland niet mee in die nare consequenties.”

Wat hem betreft moet het nu anders. De regering, de Rijksoverheid, maar ook vanuit provincie en gemeenten, moeten mensen worden veilig gesteld. “Dus niet alleen stoppen met dat gas, maar ook een toekomst bieden. Werkgelegenheid, cultuur, onderwijs. Dat is wat wij verplicht zijn als land om te geven aan onze landgenoten in Groningen.”