Nergens in Nederland is het verzet tegen windturbines zo uit de hand gelopen als in de Veenkoloniën in Drenthe en Groningen. Dat is voor ons geen verrassing. Over zowel het verzet in het Groningse Meeden als de Veenkoloniën (een gebied op de grens van Drenthe en Groningen) maakten we in 2015 een reportage.

Begrip voor de boosheid van bewoners

In 2009 moest elke provincie plekken aanwijzen voor windturbines. In haar eerste plan eind december 2009 had Drenthe de Veenkoloniën niet ingekleurd. Maar na (legitiem) lobbywerk van een aantal ondernemers stonden de Veenkoloniën in april 2010 wél op de kaart als windgebied. In mei kreeg een aantal boeren vergunningen, in juni keurde de provincie de nieuwe indeling goed en in juli 2010 gaf minister Kamp van Economische Zaken zijn zegen én ontnam gemeente en provincie het recht er ooit nog wat aan te veranderen.

Strict genomen hadden bewoners het kunnen weten en kunnen inspreken. De windondernemers wisten het ook en de milieufederatie wist ook alles. Maar zoals dat gaat, als je als gewoon mens er niet mee bezig bent, en je wordt niet wakker geschud, dan merk je het pas als het te laat is. Hoogleraar bestuursrecht Herman Bröring van de Rijksuniversiteit Groningen noemde het in ons programma onfatsoenlijk: 'Dit hele traject is een groot voorbeeld van onfatsoenlijk bestuur. Het is niet onrechtmatig, misschien op bepaalde onderdelen. Ik noem dit onfatsoenlijk bestuur.' De les die is geleerd is dat omwonenden van meet af aan betrokken moeten worden en ook op een of andere manier moeten delen in de opbrengsten.

De overheid heeft hier dus niet best gehandeld en is dus medeverantwoordelijk voor wat er volgde. Maar het loopt steeds verder uit de hand in de Veenkoloniën. Begrip voor de tegenstanders gaat daarmee steeds meer over in afschuw over de gekozen middelen voor het verzet, waarover zo dadelijk meer. Wie daarvoor verantwoordelijk is, is niet bekend. We kunnen wel wat vertellen over de actiemethoden van de woordvoerder: Jan Nieboer. Dat is relevant, want wat er in de Veenkoloniën gebeurt, heeft door het hele land invloed op bestuurders, windondernemers en activisten.

Avondje opwinding veroorzaken

Jan Nieboer is niet alleen een geweldige prater, hij weet ook hoe hij actie moet voeren. Dat bleek afgelopen december. Nadat windondernemers een informatieavond hadden georganiseerd omdat de bouw van het windpark binnenkort begint, plaatste Nieboer een advertentie in de lokale krant. Hij riep tegenstander op aldaar een gezondheidsonderzoek af te dwingen. In de advertentie wordt beweerd dat je van windmolens van alles en nog wat kan oplopen. In zo’n gebied met zo veel tegenstand maakt Nieboer het windondernemers daarmee praktisch onmogelijk hun verhaal te vertellen. Uiteindelijk cancelden de organisatoren de bijeenkomst omdat ze bang waren voor de veiligheid. In hoeverre dat terecht is, is speculeren, maar een gezellige avond was het zeker niet geworden.

Angst aanpraten

Wij zijn naar die avond gegaan, nu dus overgenomen door tegenstanders, en werden getrakteerd op een beangstigende presentatie over de gezondheidsgevolgen van windturbines. In een eerder artikel leggen we uit dat dit allemaal onbewezen is. Als presentator Teun van de Keuken die verhalen bangmakerij noemt, begint Nieboer aan een onnavolgbare samenzweringstheorie. Volgens hem is gezondheidsschade in het buitenland al lang aangetoond, maar het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) als verlengstuk van het ministerie van Economische Zaken, negeert het. Hoe kan het dan dat al onze artsen al die gevolgen negeren, vroegen we hem. Volgens Nieboer houden artsen zich stil. ‘Dat heeft te maken met het feit dat de duurzaamheidsdoelstelling en de groene gedachte langzamerhand een religie aan het worden is en als je daar niet in meegaat dan is het vloeken in de kerk en dan sta je alleen.’ Artsen, zo beweert Nieboer, dúrven niet te zeggen dat mensen ziek worden van windturbines. Dat er bij zoveel leed toch wel eens een verhaal naar buiten zou moeten komen, gaat er bij Nieboer niet in. Het wordt allemaal onder de pet gehouden, aldus Nieboer, omdat Nederland zich als het beste jongetje van de klas, in Europa en in de wereld wenst te gedragen. En artsen zijn gewoon heel voorzichtig zolang ze geen steun hebben vanuit medische hoek, aldus Nieboer.

De lokale huisarts doet niet meer mee

Een van de huisartsen die een onderzoek wil naar de gezondheidsrisico’s van dit windpark (omdat hij dat bij elk groot project wil) is huisarts Harry Bulk uit Stadskanaal. Hij distantieert zich inmiddels al jaren van al die verhalen. ‘Ik ben een ‘evidence based’ mannetje. Ik geloof niet in al die verhalen dat windturbines op zich ziek maken zonder dat daar via gedegen onderzoek bewijs voor is. Ik ben wel tegen die grote turbines hier. Als je het landschap verandert in één waar mensen niet voor gekozen hebben en vervolgens hun huizen onverkoopbaar worden, gecombineerd met de gezondheidseffecten die wèl zijn aangetoond, zullen er mensen gezondheidsklachten krijgen. Maar als je met zijn allen gaat geloven in de ongefundeerde verhalen dat je er ziek van wordt, dan wordt het een self-fulfilling prophecy. Het zou mijn keuze niet zijn, daarom ben ik ook sinds 2012 gestopt me met de kwestie te bemoeien.’

Kinderen zonder linkervoet

Sommige beweringen van Nieboer zijn wel heel twijfelachtig. Neem het verhaal van de missende linkervoet. Energiedeskundige Remco de Boer vroeg Nieboer in de podcastserie Studio Energie naar al die ziektes die op de folder van de uitnodiging van de avond staan. Nieboer reageerde dat het ergste er niet eens op stond:

‘Mevrouw Pereira, de Portugese professor (…) heeft tot onze grote schrik en ook tot schrik van de GGD’s in Groningen en Drenthe waarmee dat gecommuniceerd is, vastgesteld dat in Finland en in Ierland ouders een baby kregen, die in de invloedssfeer van laagfrequent geluid woonden en zwanger zijn geweest, een kind hadden zonder linkervoet.’

We besloten dat eens te checken. Mevrouw Pereira wil ons niets vertellen want ze heeft er geen informatie over. Ze lijkt het in ieder geval niet in een wetenschappelijk artikel te hebben vastgelegd. De GGD’s Drenthe en Groningen laten weten dat ze bekend zijn met het verhaal maar er niet van schrokken en het ook niet geloofden toen ze ervan hoorden. Ze begrijpen wel dat mensen die dit soort verhalen horen zich zorgen maken, zeker als gesuggereerd wordt dat het laagfrequente geluid de veroorzaker zou zijn. ‘Daarom leggen wij er nogmaals de nadruk op dat er geen wetenschappelijk bewijs is geleverd voor een verband tussen laagfrequent geluid en de afwijking.’ Het blijkt dat Pereira indertijd met de GGD’s heeft gesproken. Ook acupuncturist Janet Holtkamp was bij dat gesprek aanwezig. Volgens de GGD’s ontkende Pereira hier zelf enig verband met windturbines. Net als het RIVM geloven de GGD’s niet in een direct causaal verband tussen windturbines en ziektes. Een angstaanjagend verhaal, maar vooralsnog zonder enige basis in feiten. Janet Holtkamp wil niet op het verhaal ingaan.

Hoe komt Nieboer dan aan dit verhaal? Als we hem daar nogmaals over bellen geeft hij toe dat hij dit enkel ‘van horen zeggen’ heeft. ‘Ik moet daar voorzichtig mee zijn, want het is niet wetenschappelijk onderbouwd. Een harde bron heb ik niet.’

Wat de woordvoerder doet met het windturbine-extremisme

Ondertussen loopt het verzet in Groningen en Drenthe al jaren uit de hand. Inmiddels spreekt de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) van extremisme. Brandstichting, dreigbrieven, pogingen tot het vernielen van landbouwvoertuigen, het verspreiden van nazi-posters en hakenkruizen, het bedreigen van medewerkers van windbedrijven, waaronder een aanval met molotov-cocktails. Het is een verschrikkelijke lijst.

Jan Nieboer wordt steeds om commentaar gevraagd. Dat gaat volgens dit patroon: Hij veroordeelt het en zegt er meteen bij dat hij de woede wél begrijpt. Maar er is meer. Nieboer zegt te worden aangesproken door mensen die hem de vreselijkste daden voorspellen.

Semtex en handgranaten

Voorbeeld is dit interview met Nieboer in het Dagblad van het Noorden op 15 september 2018: ‘Nieboer zegt dat er explosieven zijn aangeschaft door actievoerders. Semtex en handgranaten zouden volgens hem in omloop zijn. Nieboer zegt dat te hebben gehoord van medestanders, die hem op straat aanklampten. ‘Ze gaan eraan als ze doorzetten’, vertelde iemand tegen mij. Ook zei een man: ‘Zodra de vrachtwagens verschijnen gaan ze de lucht in’. Ik geloof zeker dat die mensen dit ook echt menen. Dat zijn keurig nette burgers die ten einde raad zijn, opgeofferd voor een museale techniek, die het gebied ruïneert. Ik houd mijn hart vast voor wanneer er gebouwd gaat worden.’

Vervolgens stelt Nieboer dat de actievoerende gebiedsbewoners worden weggezet als criminelen en extremisten. ‘Terwijl de overheid en de windboeren de echte criminelen zijn, die de bewoners tot wanhoop drijven. De veroorzaker is de overheid zelf.’ Nieboer zegt alle signalen te hebben gedeeld met de politie. ‘Ik verraad niemand, maar ik wil wel dat de overheid goed beseft welke grote dreiging er leeft in dit gebied.’

Geweld goedpraten

Dit roept toch vragen op. In Nederland lossen we problemen geweldloos op. Deze dreigementen zijn verschrikkelijk. Nieboer schuift de verantwoordelijkheid voor het geweld door van dader naar overheid. Doet hij er niet beter aan hier een lijn te trekken en hier volmondig afstand van te nemen? Daarnaast kan je je afvragen waarom hij niet feller van leer trekt tegen mensen die misdaden bij hem persoonlijk aankondigen. Op RTV Drenthe zei hij: ‘Het punt is altijd dat dit anonieme mensen zijn, die komen uit het publiek naar mij toe, die zeggen dat en verdwijnen weer.’ Waarom ‘verdwijnen’ die mensen zo gemakkelijk? Ook al is de boosheid aan de ene kant invoelbaar, een actiegroep moet ook zelf extremisme in eigen kring aanspreken.

Teun van de Keuken: ‘En u wist wie het waren?’

Nieboer: ‘Ik kende die mensen niet. Die mensen spreken mij op Musselkanaal op de Braderie aan, die mensen spreken me in Tweede Exloërmond op het Stratenmakersfestival aan. Iedereen kent mij omdat ik, ja, blijkbaar nogal eens op allerlei manieren in beeld kom.’

‘En die stappen op u af?’

‘Zo zit het niet. Wij lopen dan ergens en dan krijg je een tikje: ‘Wij hebben Semtex gekocht want het gaat fout hierzo.’ En dan lopen ze weer weg, dat wordt geen uitgebreid verhaal. Ik krijg geen visitekaartje met een naam en adres erbij.’

‘En dat heeft u bij de politie gemeld.’

‘Dat heb ik bij de politie gemeld.’

‘Hoe heeft u dat gemeld?’

‘Ik kan daar niet alles van zeggen, maar ik heb contact met iemand van de politie van de regio Noord-Nederland die mij zo nu en dan op kantoor bezoekt.’

‘Want wij hebben contact gehad met de politie en die zegt: nou, wij weten daar niets van.’

‘Nee, dat klopt. Deze man die communiceert dat niet met de lokale politie.’

‘Maar u heeft er dus geen aangifte van gedaan?’

‘Nee.’

‘Waarom niet?’

‘Ik zou niet weten tegen wie ik aangifte zou moeten doen. Ik ken die mensen niet.’

‘Nou ja, u zegt: ik ben op de hoogte van het beramen van een aanslag.’

‘Nou, dat zou kunnen.’

‘Nee, maar dat is toch nogal wat als iemand iets zegt over Semtex en handgranaten?’

‘Ik vond dat rampzalig ja, dat klopt, maar goed…’

Wij belden de politie Noord-Nederland om te informeren of Nieboer ze echt heeft gebeld. Maar daar is bij hen niets van bekend. Dat Nieboers politieman niet ‘communiceert’ met de lokale politie, is toch ook opmerkelijk. Wie stelt Nieboer dan eigenlijk op de hoogte? Volgens hem gaat het hier om een politieman die windmolenprotesten monitort en uit die hoedanigheid met enige regelmaat bij Nieboer langsgaat. Die zou deze informatie rechtstreeks doorgeven aan de hoofdcommissaris. Toch stelt de politie pas op de hoogte te zijn van dit verhaal door die uitspraken in de media, en dus niet door een rechtstreekse melding aan een politieman. Naar aanleiding van die uitlatingen in de media heeft de politie wel onderzoek gedaan. ‘Het is allemaal mag ik wel zeggen heel grondig onderzocht,’ aldus een woordvoerder. Maar dat onderzoek heeft niets opgeleverd.

We bellen Nieboer nog eens op. Hoe lang wil hij nog doorgaan met actievoeren, en hoe ver wil hij nog gaan? ‘Wij zijn daar heel zwart wit in: je moet zo lang actievoeren totdat de overheid zich bewust wordt van het feit dat je dit soort projecten niet in een woonomgeving mag realiseren. Je moet dat met democratische middelen doen, en we wijzen af dat mensen naar terroristische activiteiten grijpen maar we begrijpen het wel. Omdat mensen de controle over hun emoties kwijtraken.’