Hoe zorgen we dat onze kinderen gezonder worden? Vier basisscholen in Limburg stapten met deze vraag naar de universiteit van Maastricht. Die ontwierp een plan met een langere schooldag, meer beweging en een gezonde lunch. En? Het werkte. “Ouders zijn vaak niet zo geïnteresseerd, behálve als het gaat om hun kinderen.”
Voor ons onderzoek Vet!, waarin we ontrafelen hoe moeilijk het is voor kinderen om gezond op te groeien, komen we in contact met Onno van Schayck van de Universiteit Maastricht. Hij is hoogleraar Preventieve Geneeskunde en heeft met zijn team de vraag van de Limburgse scholen, onder de loep genomen.
“De scholen zitten in een regio waar werkloosheid en chronische ziekten meer voorkomen dan landelijk gemiddeld”, legt Van Schayck uit. “Ook is er meer ongezond eetgedrag, en wordt juist minder bewogen. Daarom vroegen de scholen de universiteit in 2013 om hulp: hoe helpen we deze kinderen gezonder te leven?”
Tot half vier naar school
De onderzoekers begonnen met praten met de kinderen, de ouders en de docenten. Samen maakten ze een programma waar iedereen zich in kon vinden. “We spraken af dat we de schooldag langer maakten. Tot half vier. We zouden een uur extra bewegen op school. En daarnaast op school zorgen voor een gezonde lunch en een gezond tussendoortje.” De onderzoekers hielden bij hoe de kinderen het nieuwe programma ervoeren, hoe gezond ze waren, en hoe de klassen functioneerden. Om vergelijkingsmateriaal te hebben, volgden onderzoekers ook scholen waar niks werd gedaan en scholen waar alleen meer bewogen werd.
Dit zijn behoorlijk grote veranderingen. Daar zat vast niet iedereen op te wachten? “In het begin was er veel weerstand,”, legt Van Schayck uit. “Ouders vroegen zich af waar we ons mee bemoeiden. Komen jullie de opvoeding overnemen, kregen we te horen. Maar we bleven in gesprek.” Ook als kinderen allergieën hadden of bijvoorbeeld vanuit religieuze overwegingen dingen wel of niet mochten, gingen de scholen daarmee aan de slag.
Van Schayck: “Dat moet je serieus nemen. We hebben daar 2 jaar in geïnvesteerd en ouders echt betrokken in het programma. Toen bleek dat het goed ging en kinderen er blij mee waren, veranderde de houding.” Het was een ontzettend intensief traject, legt Van Schayck uit. Maar na 4 jaar konden ze dan ook oogsten. “De kinderen waren aanmerkelijk gezonder op de scholen die het nieuwe programma hadden. In de controlegroepen nam het gewicht van de kinderen toe. Op de ‘gezonde school’ niet. Bovendien nam het pestgedrag af en gaven de kinderen de school een 9, waar dat eerst een 7- was.”
Hoe komt dat? De kinderen aten immers minder zoetigheid en zaten langer op school. Van Schayck: “De lessen zijn avontuurlijker, omdat we bijvoorbeeld bewegen veel meer geïntegreerd hebben: als de leerlingen tafels moeten stampen, doen ze dat springend. Voortdurend stilzitten is heel vervelend. Ze mogen creatief zijn met gezond eten. En door de structuur was er minder ruimte voor conflictgedrag.”
Met zak chips op de bank
De cynici onder ons zullen zeggen: leuk zo’n programma op school, maar als je dan thuis nog steeds alleen maar met iPad en zak chips op de bank hangt, verandert er dan echt iets? “Ouders zijn vaak niet zo geïnteresseerd, behalve als het gaat om hun kinderen. We zagen dat ook thuis soms de voedingspatronen veranderden, omdat de kennis via de kinderen het gezin binnenkwam. Een soort omgekeerde opvoeding.”
Tekst loopt door onder het kader.
Is er een gezondheidskloof bij kinderen?
We weten dat volwassenen met een hogere opleiding en hoger inkomen vaak gezonder zijn dan volwassenen met een lagere economische status. Dit komt bijvoorbeeld omdat ze meer geld hebben voor gezond eten en sportactiviteiten. Maar geldt het ook voor kinderen? Ook dit is uitgezocht binnen het onderzoeksproject De Gezonde Basisschool van de Toekomst, omdat het doel daarvan juist is om ieder kind gelijke gezondheidskansen te bieden.
Bij 1400 kinderen van negen basisscholen werd gekeken naar het opleidingsniveau van de moeder en de economische status: Kinderen met een ‘hogere’ sociaaleconomische achtergrond bleken gemiddeld een lager lichaamsgewicht, een hogere fitheid, en een krachtigere handgrip te hebben. Deze kinderen sliepen gemiddeld meer uren per nacht, aten vaker fruit, groenten en ontbijt, en waren minder vaak in ruimtes waar werd gerookt, melden de onderzoekers. Ook werden deze kinderen minder vaak ziekgemeld en hadden ze minder psychische moeilijkheden. Dit zijn gemiddelden, benadrukken de onderzoekers: het is dus niet zo dat alle kinderen met een hogere sociaaleconomische achtergrond gezonder zijn dan alle kinderen met een minder hoge sociaaleconomische achtergrond.
Na 4 jaar was iedereen zó positief over de Gezonde Basisschool van de Toekomst dat de regio ermee doorgaat en meer Limburgse scholen het gezonde dagprogramma krijgen. Als het zoveel vruchten afwerpt, moeten we dit niet landelijk invoeren dan? Van Schayck: “Het RIVM heeft gekeken naar de effectiviteit van het programma en hun oordeel was positief: het landelijke percentage kinderen van 4 tot 18 jaar met overgewicht zou kunnen dalen van 13,5 procent naar 10,2 procent in 2040 en daarmee kunnen de ambities van het Nationaal Preventieakkoord op dit gebied voor een groot deel worden gehaald. Het wordt nu besproken in het parlement.”
Scholen hebben het al zo druk
Maar er zijn ook beren op de weg. “Het kost geld natuurlijk. Je moet die lunches maken en je hebt meer pedagogische hulp nodig om de verandering te begeleiden. En scholen hebben het al zo druk. Dat is het grootste obstakel.” Maar het levert ook veel op volgens Van Schayck: “We geven miljarden uit aan voedingsgerelateerde ziekten. Deze kinderen zullen minder snel chronisch ziek worden als ze gezonder blijven leven en ze kunnen meer werken. Als dit een geneesmiddel zou zijn, dan zou het verzekerde zorg zijn.”
Eind maart heeft de staatssecretaris een brief naar de Tweede Kamer gestuurd waarin hij vijf scenario’s heeft uitgewerkt volgens welke de Gezonde Basisschool van de Toekomst landelijk (vrijwillig) ingevoerd kan worden.
Oproep
Wat vind jij? Moeten alle kinderen naar een gezonde basisschool? Zou jouw kind daarbij gebaat zijn? Klik op het envelopje onder het artikel om je verhaal te delen.
