De IVF-kliniek van het Amsterdam UMC, locatie VUmc, heeft de afgelopen 10 jaar 60 wensouders begeleid die met een draagmoeder een 100 procent genetisch eigen kindje wilden krijgen. En in meer dan de helft van de gevallen lukte dat ook: er werden 35 baby’s geboren. Dat blijkt uit een nieuwe studie die het ziekenhuis binnenkort publiceert.
Voor ons onderzoek Kinderwens, over de regels rondom draagmoederschap, mogen wij de resultaten alvast inzien. Uit de studie komt óók naar voren dat zwangerschappen met een draagmoeder gecompliceerder kunnen verlopen. Ruim één op de vijf vrouwen kreeg te maken met hoge bloeddruk, zwangerschapsvergiftiging, of ernstige nabloedingen bij de geboorte van de moederkoek. Mede vanwege deze risico’s hanteert het ziekenhuis strikte criteria voor de IVF-behandelingen met een draagmoeder.
Strikte criteria
Zo moet zowel de eicel als de zaadcel genetisch verwant zijn met de wensouders. En komt de draagmoeder meestal uit de directe familie- of vriendenkring. Zij moet perfecte bevallingen hebben gehad, dus geen keizersnede, en ze mag niet ouder zijn dan 45 jaar. Medisch gezien moet de kans op zwangerschap nihil zijn. Bijvoorbeeld omdat je als vrouw geen baarmoeder (meer) hebt, een ernstige afwijking hebt aan je baarmoeder, of dat je als vrouw dood kunt gaan aan een zwangerschap, door bijvoorbeeld hartfalen. ‘Het uitgangspunt voor ons om hoogtechnologisch draagmoederschap aan te bieden is het feit dat ouders samen een genetisch kind kunnen krijgen,’ zegt het hoofd van de afdeling Roel Schats. Els Borst, de toenmalige minister van volksgezondheid, gaf in de jaren negentig van de vorige eeuw toestemming voor deze bijzondere behandeling. ‘Daarbij bepaalde zij dat het een 'ultimum remedium' moet zijn, een laatste kans voor paren op een genetisch eigen kind.’
Beroepsgroep stelt verruiming voor
De beroepsgroep van gynaecologen NVOG adviseert om deze strikte regels te verruimen. Wat hen betreft mag de leeftijd van de draagmoeder omhoog en hoeft de embryo niet meer aan beide wensouders genetisch verwant te zijn. Schats is niet onverdeeld blij met dit advies. ‘Het is heel lastig als een commissie van onze beroepsgroep het protocol aanpast, terwijl wij er in de praktijk mee te maken hebben, als enige kliniek in Nederland.’ In theorie opent het nieuwe modelreglement de deuren voor homoparen om in Nederland in aanmerking te komen voor IVF-draagmoederschap. Tot nu toe is dat niet mogelijk en wijken mannen vaak uit naar landen als Canada, Amerika, Cyprus of Oekraïne. ‘Het nieuwe modelreglement embryowet heeft nogal wat consequenties,’ stelt Schats. ‘Praktisch zitten er nog veel haken en ogen aan. Wij moeten straks per behandeling niet vier, maar misschien wel zes mensen counselen; de wensouders, de draagmoeder én de eiceldonor met partners. Ik moet daar extra personeel voor aannemen, en wie gaat dat betalen of vergoeden? Een winstgevende zaak is draagmoederschap zeker niet. Het is bovendien onverzekerde zorg.’
Consequenties worden onderschat
Schats vindt dat de consequenties die het nieuwe reglement heeft voor zijn kliniek en werkwijze te weinig zijn doordacht. Hij houdt vooralsnog vast aan het eigen protocol. Als voorbeeld noemt hij de verhoging van de leeftijd van de draagmoeder van 45 naar 50 jaar. ‘Heel onverstandig. Dat gaan we in onze kliniek echt niet doen. Bij een zwangerschap van een draagmoeder met een niet-eigen embryo kun je niet zorgvuldig genoeg omgaan.’ En ook is hij niet van plan om te schipperen met de medische indicatie van de wensmoeder. ‘Die criteria zijn en blijven beperkt.’ Dit ondanks de verzoeken die hij krijgt van vrouwen die het na een aantal mislukte IVF-pogingen met een draagmoeder willen proberen. ‘Zelden ligt het in die gevallen aan de baarmoeder. Het is meestal een embryoprobleem. En dat ga je met een draagmoeder niet oplossen.
Niet het alleenrecht
De inkt van het nieuwe reglement is nog maar net droog, maar Schats voelt de ogen van onder meer de homogemeenschap al op zich gericht. ‘De beroepsgroep zegt wat er in Nederland mogelijk zou moeten zijn, ook voor man-man relaties moet gelden, maar dat is niet automatisch wat wij gaan doen.’ Hij hoopt dan ook dat er snel een andere kliniek is die óók IVF-draagmoederschap wil aanbieden. ‘Wij zijn de enigen die het doen in Nederland. Maar we hebben níet het alleenrecht. Veel andere ziekenhuizen willen zich hier om uiteenlopende redenen niet mee bezig houden. Die zijn allang blij dat ze door kunnen verwijzen naar ons. Want behalve de financiële schaarste is draagmoederschap net als andere donorkwesties in Nederland een taboeonderwerp.’ Volgens Schats draait het allemaal om de vraag: is dit noodzakelijke geneeskunde? ‘En in de categorie van zorg waar je dan zelf voor moet betalen, vindt men plastische chirurgie al veel acceptabeler dan dit.’
De kinderwens van twee mannen is net zo oprecht als dat van een man en een vrouw.
‘Medische indicatie loslaten is gevaarlijk’
En dat is precies het punt waar Schats worstelt met de vraag of hij op termijn homoparen gaat toelaten tot het draagmoedertraject. ‘Enerzijds is ons ziekenhuis van oudsher een toevluchtsoord voor mensen die nergens anders terecht kunnen. Wat dat betreft ligt het wel in onze lijn. De kinderwens van twee mannen is net zo oprecht als dat van een man en een vrouw. Mannen moeten daarvoor nu uitwijken naar vage oorden. Dat is niet eerlijk.’ Anderzijds stelt Schats dat je bij homoparen niet makkelijk zult kunnen hard maken dat er een medische indicatie bestaat. En dat criterium loslaten vindt hij een risico. ‘Dat is een glijdende schaal. Je begeeft je al snel op het gebied van ‘wensgeneeskunde’. Want met wat voor argumenten kan ik bijvoorbeeld een mannequin weigeren voor behandeling? Mannequins die via een draagmoeder een kind willen krijgen, omdat ze wellicht door een zwangerschap hun goede figuur kwijtraken?’
Project homoparen VUmc
Ondanks de zorgen die Schats heeft over de behandeling voor homoparen, staat de deur in Amsterdam inmiddels op een kier. ‘Het plan is om volgend jaar met een speciaal project te starten, bedoeld voor mannen die met behulp van een draagmoeder samen een kind willen krijgen.’ Schats kan niet goed overzien wat er dan op hem af gaat komen. ‘Geen flauw idee. Is het een verdubbeling van de huidige vraag, of nog meer?’ Maar eerst moet de Raad van Bestuur nog mee in het plan, die wil dat er grondig onderzoek wordt gedaan naar de behoefte voor een dergelijk project. ‘Intern is er draagvlak. Maar de directie wil dat er ook gekeken wordt hoe dit buiten de muren van het ziekenhuis valt.’ Hij organiseert daarom een breed maatschappelijk moreel beraad. Waarvoor onder anderen de Raad voor de Kinderbescherming en Kamerleden van de Christelijke partijen zijn uitgenodigd. ‘De uitkomst van dit beraad zal duidelijk moeten gaan maken of het project haalbaar is.’ Tenslotte zal er aan een aantal randvoorwaarden voldaan moeten worden, zoals extra personeel en financiering, voordat in Amsterdam het definitieve startschot kan worden gegeven.
