We passen maar net door de draaideur met onze enorme vuilniszak vol rotzooi. Deze zomer hebben we deze langs de oevers van de Maas gevuld. Vrijwilliger Dion liet ons ter plekke nog een filmpje zien van een aalscholver die een ringetje van een flesje net als die in onze zak, om zijn bek had gekregen. Inmiddels is die waarschijnlijk dood.

‘Zwerfafval groot probleem’

De zak willen we graag laten zien aan Rijkswaterstaat, de instantie die verantwoordelijk is voor schoon water in onze rivieren. Voor ons onderzoek naar de Plasticplaag spreken we daar af met wateradviseur Lisanne van ’t Hoff. Door de grote glazen pui van het Rijkswaterstaat-gebouw zien we de schepen achter haar over het Amsterdam-Rijnkanaal glijden. We vragen Van ’t Hoff wat zij vindt van de zak vol rotzooi, die we in een uurtje tijd bij elkaar hebben gesprokkeld. ‘Ik vind het heel erg, en Rijkswaterstaat vindt het ook een groot probleem dat dit op de oevers ligt en in onze rivieren terecht kan komen.’ Ze legt uit dat het vuil met de rivieren naar zee getransporteerd kan worden. ‘En daar willen we het natuurlijk ook niet hebben.'

Het ergste vindt Van ’t Hoff het plastic. ‘Dat breekt af in hele kleine stukjes, maar het verdwijnt eigenlijk nooit uit het milieu. Het blijft aanwezig. Dieren kunnen het opeten of erin verstrikt raken. En mensen ergeren zich er natuurlijk ook aan.’ Het is gewoon niet schoon, is de conclusie. ‘Terwijl onze rivieren zo ontzettend mooi zijn.’

Hoog prijskaartje aan opruimen afval

Maar waarom ruimt Rijkswaterstaat het dan niet op? Het is de overheidsinstelling die gaat over de staat van het water. Dan is het toch haar taak om dit op te ruimen? Van ’t Hoff: ‘We ruimen op ons eigen terrein op. En we hebben een aantal maatregelen, zoals de zwerfafvalophaalregeling. Die houdt in dat mensen ons kunnen bellen als ze net zoals jullie dit soort zakken verzamelen op terreinen die wij niet in eigendom hebben. Dan komen wij het gratis ophalen en verwerken het. En we doen pilots om te kijken hoe we zwerfafval het beste uit het water kunnen halen.’ Rijkswaterstaat heeft bijvoorbeeld testen gedaan met de Great Bubble Barrier, waar we eerder ook over schreven.

En het opruimen zelf? Van ‘t Hoff: ‘We moeten keuzes maken. Zwerfafval zit in het struikgewas of in hoog gras, dus het kost veel arbeid om het eruit te plukken. Er hangt een heel hoog prijskaartje aan als wij zelf al die oevers van zwerfafval gaan ontdoen. Voorkómen dat zwerfafval op de oevers terecht komt, is daarom belangrijk. Ook daar voeren we pilots voor uit.’

Geen regels voor rivieren

Dus Rijkswaterstaat doet wel wat om onze rivieren schoon te houden, maar lang niet alles wordt van de oevers en uit het water gehaald. Er zijn ook geen regels voor wat er in het water mag zitten aan plastic, zo hoorden we eerder in ons onderzoek. Zou Rijkswaterstaat regels willen, zodat duidelijker is wat ze moet doen? En daar ook budget voor vrijgemaakt kan worden? ‘In zoet water zijn inderdaad geen regels. Er zijn wel doelen voor zwerfafval op zee, en die werken ook door in de stroomgebieden, in rivieren.’

Maar duidelijke plasticnormen voor de rivieren, die zijn er niet, geeft Van ’t Hoff aan: ‘Het is de Europese Commissie die besluit of er normen komen. En de minister kijkt dan hoe zich dat doorvertaalt in nationaal beleid.’ En in de prioriteiten van Rijkswaterstaat? ‘Inderdaad zijn wij een uitvoeringsorganisatie.’

Conclusie: ‘We doen wat we kunnen binnen het budget’

Het is een complex probleem, meent Van ‘t Hoff. Het afval kan immers overal vandaan komen. ‘Iedere dag kan er weer zwerfafval bijkomen, dus wat dat betreft kun je ook blijven opruimen.’ Daarom is er veel inspanning nodig en is het niet van de ene op de andere dag opgelost. Kan Nederland dan niet zelf zeggen: wij willen dat onze rivier schoon is? ‘Daar werken we aan. Ook zonder dus die doelstellingen vanuit Europa. Het mooiste zou zijn als mensen niet meer hun afval naast de bak gooien natuurlijk, want dan is het wel gewoon morgen opgelost. Tot die tijd doen we wat we kunnen binnen ons budget.’

Meer weten over zwerfplastic? Kijk dan zondag 15 september naar onze eerste uitzending over de Plasticplaag om 22:40 uur op NPO2.