Voorafgaand aan de tweedaagse NAVO-top in Den Haag werd er vaak voor gewaarschuwd: Nederland kan een golf aan desinformatie verwachten. Mede om die reden hield Pointer de afgelopen dagen een factcheck-marathon, waarin we beweringen die gedaan zijn rondom de NAVO-top, factcheckten. En dat bleek nodig, want er werd vooral veel getwist over de nieuwe defensie-norm.
Samen met onze journalistieke partners uit België en Nederland brachten we de afgelopen week zoveel mogelijk helderheid in beweringen rond de NAVO-top. We hebben tijdens deze factcheck-marathon gefocust op uitspraken rond een aantal thema’s: veiligheid, defensie en de werkwijze van de NAVO. Zo zochten we uit of Nederland (veel) meer steun geeft aan Oekraïne dan Europese grootmachten, maar ook wat er nu klopt van de geruchten dat escorts overuren draaien tijdens de NAVO-top.
En inderdaad, we kwamen politici, maar ook opiniemakers op sociale media, tegen die vrijelijk hebben geshopt in cijfers om een boodschap net even wat meer gewicht te geven of de noodzaak meer te benadrukken. Hierdoor ontstaat mogelijk desinformatie; het bewust creëren van foutieve informatie met als doel beïnvloeding.
Defensie-norm
Een belangrijk onderwerp dat maar bleef terugkomen: de verhoging van de defensie-norm voor Europese NAVO-lidstaten. Zo beweerde Tweede Kamerlid Jimmy Dijk (SP) bijvoorbeeld kort voor de start van de NAVO-top: “Als we die 3,5 procent invoeren, dan gaan de Europese NAVO-landen 6 keer meer betalen aan defensie dan Rusland.”
Met andere woorden: is dat wel nodig, was de vraag van Dijk. Sietze van Loosdregt, samensteller bij Pointer, legt bij radio-programma Spraakmakers uit: “Als je naar harde dollars kijkt, dan klopt het: Rusland betaalt nu 145 miljard per jaar aan defensie, en Europa gaat met die 3,5% in totaal 1153 miljard betalen. Dat is zelfs 8 keer meer.”
“Maar Dijk vergeet iets heel belangrijks”, vervolgt Van Loosdregt. “Namelijk dat je in dit soort vergelijkingen moet kijken naar de vraag: wat is die dollar eigenlijk waard in die verschillende landen? Ook wel de koopkracht. En die is in Rusland een stuk groter. Daar kun je met een dollar veel meer en daar zou je dus eigenlijk voor moeten corrigeren. Als je dat doet, dan gaat Europa ongeveer 2,5 keer meer uitgeven dan Rusland.”
Belastingbetaler
Een andere vraag die rondom de defensie-norm speelde: wat kost het de Nederlander dan persoonlijk? Hoe voelen wij dit in onze portemonnee? “Dan liggen die verhoudingen compleet andersom”, legt Van Loosdregt uit, “want er zijn vier keer minder Russen dan Europeanen. Die moeten dus met vier keer minder mensen dat geld samen opbrengen. Als je dan gaat kijken wat die gemiddelde Rus, gecorrigeerd voor koopkracht, kwijt is per jaar, is dat ruim 3200 dollar. Terwijl die gemiddelde Europeaan, inclusief die verhoging, 1941 dollar per hoofd van de bevolking betaalt. Die Rus betaalt dus nog altijd 1300 dollar meer dan de Europeaan, ook met die verhoging erbij”.
Naast de vergelijking met Rusland, deed politicus Thierry Baudet van Forum voor Democratie een bewering over hoeveel de gemiddelde belastingbetaler in Nederland per jaar extra kwijt zal zijn. Zijn claim: 3600 euro. Maar dat bleek iets genuanceerder te liggen. Pointer berekende dat, kijkend naar het aantal werkende personen in Nederland, het zo’n 2900 euro per jaar extra is. Kijken we naar het aantal ‘belastingbetalers’, dan is dat zo’n 2100 euro per jaar. Veel minder dus dan de 3600 euro per belastingbetaler die Baudet berekende.
Waar gaan die extra miljarden heen?
Verder gingen er veel verhalen rond over waar die extra steun dan heen zou gaan. Zo organiseerde ‘De Nieuwe Vredesbeweging’ het weekend voor de NAVO-top een protest tegen deze ‘militarisering van de maatschappij’. De organisatie waarschuwde dat de extra miljarden voor defensie vooral terecht zullen komen bij de Amerikaanse wapenindustrie. Maar die vrees bleek maar deels gegrond.
Hoewel het klopt dat de Amerikaanse wapenindustrie flink profiteert van hogere defensie-uitgaven in Europa, klopt de bewering dat dit geld in de VS uitgegeven moet worden niet. NAVO-lidstaten mogen immers zelf bepalen waar ze wapens vandaan halen. Bovendien: slechts maximaal een kwart van het defensiebudget gaat naar de aanschaf van nieuw materieel dus de bewering dat de extra miljarden ‘vooral’ bij Amerikaanse wapenfabrikanten terecht zou komen, klopt niet.
Waarom wij factchecken
De feiten, daar gaat het factcheckers om. Maar onder druk van de publieke opinie of partijpolitiek gaan de feiten wel eens verloren. Dan wordt er soms bewust en doelgericht een loopje genomen met de waarheid.
Ook deze marathon liet ons weer zien dat het juist de details zijn die kunnen aantonen hoe groot het verschil kan zijn tussen wat feitelijk klopt en wat foute of onvolledige informatie is. Onze factchecks zijn er voor mensen die graag de informatie achter de beweringen willen weten, waarmee ze hopelijk de feiten van fictie kunnen scheiden.
De volgende factcheck-marathon is in oktober, in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 29 oktober.
De factcheck-marathon in het kader van de NAVO-top is een samenwerking tussen factcheck.vlaanderen, VRT NWS, RTBF, Knack, deCheckers, KRO-NCRV Pointer, Het Algemeen Dagblad en Nieuwscheckers. Lees hier alle factchecks.
