Voor ons onderzoek Onder Bewind in de Zorg proberen we een beter beeld te krijgen van mensen met een zorgvraag die hun zaken laten regelen door iemand anders. We hebben het dan bijvoorbeeld over dementerende ouderen of mensen met een verstandelijke beperking of psychische problemen.

Als blijkt dat zij niet meer goed persoonlijke beslissingen kunnen nemen of hun financiën regelen, dan kan hun familie of de zorginstelling waar ze wonen een beschermingsmaatregel aanvragen bij de rechter. De rechter neemt zo’n maatregel om iemand -de naam zegt het al- te beschermen tegen eigen beslissingen die niet zo verstandig zijn. Of tegen anderen die misbruik kunnen maken van deze kwetsbare persoon.

Kwart miljoen mensen onder bewind

Hoeveel mensen in Nederland hebben eigenlijk iemand die hun zorgzaken regelt (mentor) of hun financiële zaken regelt (bewindvoerder)? Of zelfs beide onder zijn hoede neemt (curator)? We vragen het de Raad voor de Rechtspraak. In hun cijfers zien we dat in 2009 ongeveer 150.000 mensen een beschermingsmaatregel hadden. In 2018 waren dat er al 350.000, ongeveer gelijk aan het aantal inwoners van Utrecht. Van die 350.000 hadden 250.000 mensen een bewindvoerder (iemand die hun geldzaken regelt), ongeveer 75.000 hadden een mentor (voor zorggerelateerde beslissingen) en ongeveer 22.000 stonden onder curatele.

In een eerder interview met gezondheidsjuriste Olga Floris hoorden we dat de toename zou kunnen liggen aan de opkomst van de professionele bewindvoeringsbureaus. Eerder waren het vaak ouders, of broers of zussen, die de financiën van hun familielid met zorgbehoefte op zich namen; tegenwoordig nemen professionele bewindvoerders en mentoren het steeds vaker over. Hoe zit dat?

Drievijfde zit bij een professionele bewindvoerder

We vragen Harold de Graaf van de Branchevereniging voor Professionele Bewindvoerders en Inkomensbeheerders (BPBI) hoeveel mensen onder professioneel bewind staan. Hij geeft aan dat van het kwart miljoen mensen onder bewind er ongeveer drie vijfde (160.000) bij een professionele bewindvoerder zit. Volgens De Graaf nemen professionele bewindvoerders het roer steeds vaker over vanwege de toenemende financiële zorgbehoefte van mensen en de complexiteit van onze maatschappij. De Graaf: ‘Om dezelfde redenen ontvangen onze leden ook steeds meer aanvragen voor professioneel mentorschap, dus het regelen van verzorging, verpleging, behandeling en begeleiding.’

Bij de groep van onderbewindgestelden zitten ook mensen die vanwege schulden de regie over hun geldzaken verloren zijn. ‘Van het kwart miljoen mensen onder bewind heeft ongeveer 190.000 een geestelijk of lichamelijke grondslag. De rest is schulden,’ licht De Graaf toe.

In 17 uur per jaar iemands geldzaken regelen

Is het nou een goede of een slechte zaak dat er steeds meer professionele bewindvoerders bijkomen? Daar lopen de meningen over uiteen. De Graaf: ‘Bewindvoerders zijn ontzettend betrokken mensen. Die lopen zich het vuur uit de sloffen voor hun cliënten. Maar ze krijgen maar 17 uur vergoed vanuit de wettelijke regeling, of eigenlijk zelfs maar 15 uur omdat loon- en prijsstijgingen al jaren niet volledig gecompenseerd worden. Terwijl hun cliënten vaak meer tijd nodig hebben, bijvoorbeeld om te oefenen met wat ze nog wél zelf kunnen.’

Docente Gezondheidsrecht Olga Floris is kritisch, zo vertelde ze ons in een eerder interview. ‘Mijn ervaring is niet altijd goed,’ legde ze uit. ‘Mentoren en bewindvoerders krijgen niet heel veel betaald per cliënt. Dus hebben ze vaak een grote caseload nodig. Je kunt je afvragen of ze dan wel betrokken genoeg zijn […] Terwijl een kwetsbare persoon juist iemand moet hebben die zijn belangen goed vertegenwoordigt. Het is een makkelijke doelgroep voor misbruik.’

Het is niet ongebruikelijk dat een bewindvoerdersbureau honderden cliënten probeert te bedienen, horen we tijdens ons onderzoek. Zo schrijft een tipgeefster ons dat ze van de bewindvoerder van haar zus te horen kreeg dat ze ‘bijna 300 cliënten’ onder hun hoede hebben en ‘niet bij ieder mailbericht het desbetreffende dossier kunnen doorlezen’. Een voormalig bewindvoerder gaf ons eerder al een kijkje in de keuken. Hij had zelf 150 dossiers onder zijn hoede:

Inmiddels duizenden bewindvoerders en mentoren

Om nog even bij de cijfers te blijven: inmiddels zijn er zo’n 2000 professionele bewindvoerders, vertelt De Graaf ons. Bij Mentorschap Nederland, een van de twee koepelverenigingen voor mentoren, zien we dat zij inmiddels ook meer dan 2000 mentoren noteren in de boeken. Hoeveel daarvan professioneel is, staat er niet bij. Wel lezen we dat de vraag stijgt, omdat er vanwege de vergrijzing steeds meer mensen bijkomen die het lastig vinden om regie over hun leven te houden.

En hoe word je dan zo’n professionele bewindvoerder of mentor? Het Landelijk Kwaliteitsbureau CBM beoordeelt van tevoren of iemand die bewindvoerder of mentor wil zijn, aan de eisen voldoet. Dit bureau is onderdeel van de rechterlijke macht. Het enige wat je als mentor nodig hebt, is een passende beroepsopleiding op niveau MBO-4. Bij de bewindvoerder komt daar nog bij dat je 2 jaar bij een bewindvoerder gewerkt moet hebben. Als je een HBO-opleiding hebt, hoeft dat laatste zelfs niet. Een breed scala van achtergronden wordt passend bevonden: zo werden na de crisis veel ontslagen bankmedewerkers bewindvoerder, horen we in ons onderzoek.

Rechter moet toezicht houden

De kwaliteitscontroles van het Landelijk Kwaliteitsbureau gaan vooral over bedrijfsvoering: is de aspirant bewindvoerder in staat om zijn of haar onderneming draaiend te houden? De controle op individuele dossiers ligt bij de rechter. Elk jaar moeten bewindvoerders en curatoren volgens de wet bij de rechter verantwoording afleggen over de financiën van hun cliënten. Maar hoeveel dat voorstelt - met duizenden dossiers per rechtbank per jaar - is de vraag.

Uit eerder onderzoek van journalistiek platform Investico bleek dat rechters met deze taak in hun maag zitten. Ze vinden dat ze niet opgeleid zijn om toezicht te houden. De rechtbank heeft het ook niet altijd door als er wat misgaat, ontdekte Investico. Zo kon een bewindvoerder in Bergen op Zoom jarenlang verbloemen dat hij het geld van zijn cliënten in het casino vergokte.

Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. (www.fondsbjp.nl)