Bij meer dan de helft van alle gedode vrouwen is de dader haar man, vriend of ex-partner. Dat is een enorm aandeel, zeker in vergelijking met mannen, waar het aandeel minder is dan 5 procent. Het herkennen van patronen bij femicide kan helpen dat aandeel omlaag te krijgen en slachtoffers te voorkomen. Dus we zetten de signalen op een rijtje.

Alarmerend gedrag

Niet ieder geval en ieder land is hetzelfde natuurlijk. Maar dit gedrag vergroot de kans dat een man zijn vrouw of vriendin doodt: wapengebruik, wurgen of choken, stalking, het gebruik van psychologisch en/of fysiek geweld, jaloers zijn, en het plegen van seksueel en/of huiselijk geweld. Veel hiervan vallen onder de noemer ‘controlerend gedrag’ dat soms klein begint maar naarmate de relatie vordert steeds verder kan escaleren.

De tekst loopt verder onder de grafiek.

In de grafiek hierboven zie je gebeurtenissen die binnen een relatie kunnen voorkomen en hoe sterk die de kans vergroten dat de man zijn vrouwelijke partner doodt. Behalve het wapengebruik is in de grafiek veel te zien wat onder 'controlerend gedrag' van de man valt. Zo zijn niet-fatale wurging, verkrachting, mishandeling die specifiek met de zwangerschap te maken heeft, en stalking, allemaal gedragingen waarmee de man zijn grip op de vrouw versterkt.

Door het gedrag van de man kan de vrouw bang worden of blijven voor hem, of denken dat weggaan toch geen zin heeft als hij haar altijd weer zal vinden. Wanneer controlerend gedrag een patroon wordt en de relatie overheerst, al dan niet in combinatie met fysiek huiselijk geweld, spreken veel deskundigen van 'intieme terreur. Veel vrouwen die uit een gewelddadige relatie komen zeggen dat ze gewurgd worden als traumatischer hebben ervaren dan de andere soorten geweld waar ze mee te maken kregen.

Context

Naast naar de mensen zelf te kijken, kun je ook in de situatie en de samenleving elementen vinden die vaak in het spel zijn bij partnerdoding. Denk aan baanverlies of het overlijden van een naaste, maar ook aan ideeën over man-vrouwverhoudingen en rolpatronen in de samenleving. Ook zie je zowel bij mannelijke als (vrij uitzonderlijke) vrouwelijke daders dat een lager inkomen, werkloosheid en alcohol- of drugsgebruik een rol spelen in het jaar voor de dood.

Ook de motivatie verschilt: het merendeel van de mannelijke daders handelt uit jaloezie of na een relatiebreuk (of een poging daartoe door de vrouw). Daarentegen speelt bij de meeste vrouwelijke daders van partnermoord een geschiedenis van huiselijk geweld of controlerend gedrag door de partner. In sommige landen is er zelfs bewijs dat meer vrouwenopvangplekken vooral leiden tot minder vermoorde mannen door hun vrouwelijke partner, in plaats van andersom.

Onderzoek naar de oorzaken van femicide

In het Verenigd Koninkrijk doen ze ter preventie iets wat hier niet gebeurt: een domestic homicide review. Dat betekent dat er standaard onderzoek gedaan wordt wanneer de dood van iemand ouder dan 16 jaar mogelijk te maken had met geweld of verwaarlozing vanuit een familielid of (ex-)partner. Hieronder vallen ook zaken waarbij iemand suïcide pleegde terwijl er huiselijk geweld speelde. De bedoeling is om hiermee meer van dit soort doden en moorden te voorkomen.

Door alle afgelopen reviews te vergelijken, vind je de belangrijkste voorspellers van een dodelijke afloop na huiselijk geweld: als de vrouw het uitmaakt, als ze een nieuwe relatie krijgt en als de man haar stalkt. Deze drie dingen komen veel voor in de maanden voordat een vrouw wordt gedood door haar man.

Aan de slag met voorspellers

Het is belangrijk dat hulpverleners en politieagenten, die slachtoffers vaak als eerste zien, dit soort voortekenen kunnen herkennen. Pointer deed eerder onderzoek naar huiselijk geweld en vond dat het stalkbeleid van de politie vaak te wensen overlaat. In de praktijk zien slachtoffers en hulpverleners vaak dat er pas wordt ingegrepen als het al te laat is. Bepaalde regio’s als Rotterdam kijken wel naar manieren om hun aanpak te verbeteren.

Ook verwurging, eerder genoemd als iets wat de kans op femicide in een (ex-)relatie vergroot, wordt door veel hulpverleners nog niet altijd herkend. De tekenen van een wurging zijn niet altijd direct zichtbaar; je moet dan goed doorvragen, vertelt Catherine White, forensisch arts en medisch directeur bij het Britse Instituut voor de aanpak van verwurging.

"Het werd duidelijk hoeveel we voorheen misten", zegt White over het onderzoek dat ze deed onder bezoekers van het centrum voor seksueel geweld waar ze lange tijd werkte. “Waar de (vermeende) dader een partner of ex was, was in 1 op de 5 gevallen sprake van wurging. Schrikbarend hoog, als je het mij vraagt."