Veel journalisten en diplomaten op de NAVO-top krabben zich achter de oren na het zoveelste compliment van Secretaris-generaal Mark Rutte aan de Amerikaanse President Donald Trump. Op de eerste dag was er de sms van Rutte aan Trump: “Jij hebt iets gedaan wat geen enkele Amerikaanse President in decennia voor elkaar kon krijgen. Je vliegt naar Nederland om daar een groot succes te vieren. Het was niet makkelijk, maar alle NAVO-partners committeren zich aan de 5-procentnorm voor defensie”, valt er te lezen.

Trump publiceert het bericht vanuit Air Force One naar Nederland op zijn eigen sociale mediakanaal Truth Social. “Ik heb er geen enkel probleem mee dat het sms’je online staat. Het is toch gewoon een feit?”, glimlacht Rutte als hij door journalisten gevraagd wordt of hij lekken van dat sms’je gênant vindt. En op de tweede dag van de top gaat de vleierij nog even verder. “Daddy moet soms harde taal gebruiken, (refererend aan het Israel-Iran conflict, red.)”, grapt Rutte tegen Trump tijdens een persbijeenkomst. En weer die glimlach.

‘Big win’

Alle NAVO-landen committeren zich op de grote vergadering zoals voorspeld aan die belangrijke 5-procentnorm. President Trump noemt het tijdens de persconferentie na afloop een ‘big win’. Hij is blij dat landen voortaan meer zelf hun broek op kunnen houden en dat de defensie-uitgaven in zijn ogen nu ‘eerlijker’ verdeeld worden. “Want het was jarenlang vreselijk oneerlijk”, voegt Trump er meteen aan toe.

Rutte gunt Trump zijn overwinning, en smeert nog wat extra stroop, “want laten we eerlijk zijn, deze norm was er zonder de Amerikaanse President nooit gekomen.”

Ondanks de ‘historische overwinning’, laat Trump zich op diezelfde persbijeenkomst weer van zijn grillige kant zien. Als een journaliste bekend maakt dat ze uit Spanje komt, neemt hij haar land meteen de maat. “Spanje wil gratis meeliften. Maar we hebben binnenkort een handelsdeal met Spanje en ik ga ze twee keer zo veel laten betalen. Dat lijkt me wel zo eerlijk”, besluit Trump.

‘Alle kikkers in de kruiwagen’

Rutte moet in de maanden naar de top toe op meerdere schaakborden tegelijk spelen. “Hij moet balanceren tussen de belangen van Zelensky, Trump en de 31 andere lidstaten”, zegt Bob Deen, hoofd veiligheid bij het Instituut Clingendael. “Rutte heeft een ijzersterke persoonlijkheid. Hij kan net zo goed onderhandelen met Oost-Europese partners, die de hete adem van Rusland in hun nek voelen, als de NAVO-partners in Zuid-Europa, van wie die extra uitgaven niet zo nodig hoeven.”

Rutte heeft bovendien een ‘heel goed team om zich heen’, zegt Deen, “met mensen die hij vertrouwt en al heel lang kent.” Maar zijn grootste kracht is volgens Deen toch het vinden van geitenpaadjes en zijn taalkunsten. “Om Spanje aan boord te krijgen liet hij het zinnetje ‘we commit’, veranderen in ‘allies commit’.” De formulering is net even anders en Spanje kan zich daarmee net wat meer vrijheid permitteren.

En daar zit volgens Deen ook meteen het gevaar van Rutte’s diplomatie. “Want hij is ook goed in het verbloemen van zaken”, ziet Deen. “Je wil in de toekomst geen discussie over de afspraken die zijn gemaakt. Dan glijdt het onder je handen vandaan.”

Luchtigheid en ernstige gezichten

Wie over het terrein van de NAVO-top wandelt, hoort constant het geluid van overvliegende helikopters. Er zijn ontzettend veel agenten en militairen op de been en wie goede ogen heeft, spot op het dak een sniper.

Maar de top kenmerkt zich vooral door een bepaalde luchtigheid. Studenten rijden delegaties rond in golfkarretjes. En alles over de top haalt het nieuws. Zoals de ‘massale’ vraag naar escorts rond de top, een claim die Pointer factcheckte.

Ook hoeveel omleidingsborden er zijn gebruikt (1100), wat er in de goodiebags zit voor delegatieleden (vermoedelijk een kaars), en wat er op het menu staat voor de regeringsleiders bij het diner op Soestdijk (Hollandse kost), belandt op de nieuwskanalen.

Veel ernstiger zijn de gezichten bij de Oekraïense delegatie. Hoewel zij geen NAVO-lid zijn, doet Nederland er alles aan om President Zelensky bij de top te betrekken. Met extra financiële steun, een toespraak in de Kamer en een bezoek aan het Catshuis. En als klap op de vuurpijl een ontmoeting tussen Zelensky en Trump.

Tussen die overleggen door stormt Zelensky’s minister van defensie, Rustem Umerov, omringd door lijfwachten over het terrein. “We zijn aan het vechten en overleggen tegelijk”, verzucht Umerov. “Maar we moeten laten zien dat we blijven vechten. En tegelijk alles op alles zetten om een staakt-het-vuren af te dwingen.”

Pointer onderzocht tijdens de top waarom de NAVO zich bemoeit met de oorlog in Oekraïne, een vraag die veel leeft op sociale media. Die oorlogsdreiging voelen ze ook in Oost-Europa. Het zijn de Baltische staten die de meeste tijd nemen voor journalisten. Die keer op keer uit te leggen dat zij mogelijk de volgende zijn. “Die vijf procent is een belangrijk target”, legt de Estse defensieminister Hanno Pevkur uit. “Maar wat mij betreft moeten we die norm heel snel halen. Ik ben voorstander om dat tijdspad snel uit te rollen. Net als in Duitsland.”

Creatief boekhouden met NAVO-norm?

In de slotverklaring leggen alle NAVO-lidstaten zich vast aan die 5-procentnorm. Die wordt overigens opgesplitst in twee delen. 3,5 procent van het BBP (Bruto Binnenlands Product) moet vanaf 2035 gaan naar de ‘harde defensie-uitgaven’, zoals militair personeel en ammunitie. En 1,5 procent kan gebruikt worden voor bijvoorbeeld infrastructuur, zoals het versterken van wegen, viaducten en havens voor militaire voertuigen. Zo kom je tot de 5 procent-eis van Trump. “Ook weer een handige truc van Rutte”, zegt Deen over de verdeling.

Maar landen beginnen vrijwel meteen na de top al met creatief boekhouden, want valt zorg er bijvoorbeeld ook onder? “Of het stroomnetwerk. Dat lijkt me best belangrijk voor een goede defensie”, zegt Bob Deen van Clingendael. NAVO-landen moeten in 2029 laten zien welke plannen ze tot dan toe hebben uitgevoerd of willen nemen.

En waar moet het geld vandaan komen?

Naast welke uitgaven wel of niet onder de norm vallen, speelt ook de dekking bij NAVO-landen een belangrijke rol. Want hoe gaan de landen die extra kosten betalen? In Nederland zal dit thema naar alle waarschijnlijkheid bij de komende Tweede Kamerkiezingen een rol gaan spelen, want het huidige demissionaire kabinet wil daar geen besluiten meer over nemen.

‘De defensie-uitgaven mogen niet ten koste gaan van zorg, onderwijs en sociale zekerheid’, vinden onder andere Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) en Jimmy Dijk (SP). Maar landen hebben ‘meerdere opties’ en moeten daar ‘politieke keuzes’ over maken, ziet Deen. “Je kunt de staatsschuld laten oplopen, maar dan leg je de rekening bij toekomstige generaties. Of je verhoogt de belastingen. Of je bezuinigt op andere uitgaven.”

Kaja Kallas, vicevoorzitter van de Europese Commissie en voormalig premier van Estland weet als geen ander hoe het is om harde keuzes te maken. “Als premier heb ik hele onpopulaire bezuinigingen moeten doorvoeren. Dat waren hele pijnlijke beslissingen”, zegt Kallas in de wandelgangen van de top.

“Maar landen die denken dat ze zich er zonder harde bezuinigingen vanaf kunnen maken, dat is een illusie. En laat me je een ding zeggen. Je hebt helemaal niets aan je onderwijsstelsel of mooie wegen als er geen vrede is.”