De dijkverbreding is onderdeel van het Hoogwaterbeschermingsprogramma, waarvan 362 kilometer afgerond is. De mega-operatie van de waterschappen moet voor droge voeten zorgen, maar zorgt ook voor wrevel bij dijkbewoners. Burgers mogen meepraten in een participatieproces. Zij komen met alternatieve dijkplannen die de sloop van woningen, de kap van bomen en het verlies van uitzicht moeten verminderen.

Maar de waterschappen zitten lang niet altijd op zo’n alternatieve dijk te wachten. Zo staan in Gelderland waterschap en bewoners tegenover elkaar bij de rechter. In Noord-Holland moest een onafhankelijk onderzoek komen om het wantrouwen tussen bewoners en het waterschap te herstellen. En in Limburg kunnen waterschap en bewoners wel door één deur, maar daar is een alternatieve dijk nog steeds afhankelijk van extra geld uit de gemeenschap.

Luister hier onze radio-uitzending:

Op het versterkingstraject tussen Tiel en Waardenburg is het verzet tegen de plannen van het waterschap misschien wel het hevigst. Bewonerscollectief ‘De Ideale Rivierdijk’ langs de Waal in Gelderland heeft een alternatief dijkplan ontworpen. Louis de Jel, woordvoerder van het bewonersinitiatief, schrok van het voorkeursplan van het waterschap: “Zij wilde vooral gaan verbreden. En dat is dan jammer voor de 2050 bomen, vijf huizen en de tuinen die eraan gaan.”

Smalle dijk of brede dijk?

De Jel vertelt dat er regelmatig bewonersbijeenkomsten zijn geweest waar bewoners mee konden praten over de dijkversterking. Met behulp van door het waterschap betaalde ingenieurs ontwikkelden de bewoners een eigen plan voor een smallere dijk. Een smalle dijk met damwanden houdt volgens het initiatief meer rekening met behoud van het iconische dijklandschap dan het voorkeursalternatief van het waterschap.

De ingehuurde ingenieurs van het waterschap vonden ons plan “goed en toepasbaar”, vervolgt de Jel. Toch werd de door de bewoners bedachte smalle dijk door het waterschap afgekeurd. “Je gaat niet eerst zeggen dat het goed en toepasbaar is en vervolgens doe je het niet, en doe je er ook geen onderzoek naar.”

Ook hoogleraar geotechniek Stefan van Baars vindt dat de Ideale Rivierdijk meegenomen moet worden als een serieuze optie voor de dijkversterking, zo vertelt hij aan Omroep Gelderland. Volgens Waterschap Rivierenland is het te duur om de dijk te versterken met damwanden en kleven er ook technische bezwaren aan de Ideale Rivierdijk.

Louis de Jel gaat via de Raad van State proberen te voorkomen dat het waterschap gaat beginnen aan het bouwen van de brede dijk. Over het participatieproces schrijft hij in het beroepsschrift: “We zaten in een soort speeltuin, terwijl we ervan overtuigd waren dat we serieus genomen werden. Het inspraakproces was eerder een afvinkproces.” Het Waterschap Rivierenland wil niet inhoudelijk reageren zolang de juridische procedure nog bij de Raad van State loopt.

Participatie vaak niet in orde

Ook in Uitdam, Noord-Holland, kwamen bewoners met een alternatieve dijk op de proppen. Hun groene, historische dijk moet namelijk versterkt worden, maar volgens de plannen van het waterschap moet dat met een 14 meter brede betonstrook. De bewoners kwamen met een voorstel voor een ‘groene dijk’, met een damwand en een groenstrook.

Een uitgebreid participatietraject leverde uiteindelijk toch plannen op voor een betonstrook, terwijl bewoners het idee hadden dat hun groene alternatief overgenomen zou worden door het waterschap. Die heeft flinke steken laten vallen, zo concluderen onafhankelijk onderzoekers Hans Andersson en Rob van de Lustgraaf in het Noordhollands Dagblad. Zij waren ingeschakeld om advies te geven om de relatie tussen het waterschap en de inwoners van Uitdam te herstellen.

De onderzoekers concluderen dat een groene dijk niet beloofd was, maar dat er wel valse verwachtingen zijn gewekt. Bovendien vond het beloofde onderzoek naar een groene dijk in beslotenheid plaats. Deze expertmeetings waren niet voor inwoners toegankelijk, en dat draagt bij aan het wantrouwen tussen burger en waterschap, concluderen de onderzoekers.

Ze bevelen aan de inwoners veel beter bij de dijkversterking te betrekken. Het waterschap zegt dat te willen, en ook een groene dijk is nog niet uitgesloten. Ineke Hoekman van de dorpsraad toont zich in het Noordhollands Dagblad positief over die toezegging, maar blijft kritisch over de opstelling van het waterschap: “Het hele proces van de afgelopen jaren verdient geen schoonheidsprijs.”

Volgens Noëlle Aarts, hoogleraar sociaal-ecologische relaties, begrijpen overheid en burger elkaar vaak niet bij zulke participatietrajecten. Aarts deed onder meer onderzoek naar de burgerparticipatie rond de dijkversterking in Gelderland. Ze pleit voor duidelijkere afspraken over welk onderdeel burgers wel en niet mogen meebeslissen.

Meebetalen aan uitzicht

Ook in het Limburgse Arcen was er aanvankelijk veel verzet tegen de plannen van het waterschap. Er ligt een plan om de dijk te verhogen met een glazen wand, maar dat ziet men in Arcen niet zitten, zo legt Paul Hermsen van de Stichting Maasbewoners uit: “Met dit type dijk zijn we niet gelukkig.”

Ook Cecile van den Kroonenberg van de dorpsraad Arcen heeft een voorkeur voor het duurdere alternatief van een zelfsluitende waterkering. Hierbij komt alleen bij hoogwater een damwand omhoog. Op die manier houden we ons uitzicht, zo stelt het duo tevreden vast.

Maar het plan, omgedoopt tot slimme dijk, is wel een stuk duurder. Het Waterschap Limburg ziet het plan technisch zitten, maar kan de extra kosten niet betalen, zegt omgevingsmanager Rudy de Groote. Er zijn miljoenen euro’s nodig, maar dat is niet haalbaar volgens de omgevingsmanager: “Als we dat hier doen, moeten we dat ook bij andere projecten doen en wordt de bijdrage van het waterschap nog groter.”

Om het plan toch kans van slagen te geven, doen de dijkbewoners een geste: “Bewoners zien af van vergoedingen als de zelfsluitende kering er komt”, aldus de Groote. Ze zien dus af van de schadeloosstelling door het waterschap die ze normaal zouden ontvangen voor de onteigening van de grond en overlast van de werkzaamheden.

Ondanks de toezeggingen van bewoners is er nog een bijdrage van twee miljoen euro nodig om de zelfsluitende kering te kunnen bekostigen. Het waterschap hoopt dat de markt dit kan oplossen door de zelfsluitende kering efficiënter te bouwen. Als dat niet lukt, is men alsnog terug bij af.