Het Fonds Slachtofferhulp pleit al jaren voor hogere straffen in verkeerszaken, die meer in lijn zijn met de straffen voor andere misdrijven. En met succes. In het mede door hen geïnitieerde wetsvoorstel van minister Grapperhaus staan fors hogere straffen, zoals maximaal twee jaar cel voor appen achter het stuur. En dat is van groot belang voor de verwerking van slachtoffers, stelt directeur Ineke Sybesma. ‘Anders krijg je het gevoel: kan iemand dan zomaar ongestraft wegkomen met het doden van mijn kind?’

Erkenning

Sybesma liet onderzoek doen naar de strafmaat bij verkeersdelicten. ‘Ik spreek veel slachtoffers en nabestaanden die vinden dat de straf in hun zaak heel laag was, dat ze weinig erkenning voelden. Wij wilden weten of dat zo was, en hoe dat dan komt.’

‘Het belang van een hogere straf is groot omdat mensen enorm veel leed wordt toegebracht. Dat kun je nooit in een straf zetten. Maar als die straf extreem laag is, heb je het gevoel dat het niet erkend wordt. Er moet wel een vorm van vergelding in een straf zitten.’

Roekeloos

Sybesma schakelde onderzoeksbureau Intervict in, een onderdeel van de Tilburg University. Dat stelt in haar rapport dat het probleem vooral zit in de interpretatie van het begrip ‘roekeloos’ uit de wegenverkeerswet. Dat begrip werd geïntroduceerd om zwaardere straffen mogelijk te maken bij onverantwoord rijgedrag, maar het blijkt niet vaak stand te houden voor de rechter. Ons hoogste rechtsorgaan, de Hoge Raad, acht roekeloosheid nu alleen bewezen bij zeer gevaarlijk rijgedrag, zoals straatraces en vluchten voor de politie.

Volgens Intervict moeten rechters een wet wel interpreteren zoals deze bedoeld is. En dat zou de Hoge Raad in dit geval niet doen. ‘Daardoor is het bereik van roekeloosheid zo beperkt, dat de Hoge Raad het begrip niet van toepassing acht op gevallen waarvoor die strafverhoging juist was bedoeld.’ Eerder spraken we met Marc Groenhuijsen van Intervict. Lees hier meer over zijn onderzoek.

Minister Grapperhaus komt met zijn wetsvoorstel tegemoet aan de kritiek van het Fonds Slachtofferhulp en Intervict. Hij wil gevaarlijk rijgedrag strenger bestraffen en het begrip roekeloos duidelijker omschrijven. Zo valt het vasthouden van de telefoon, maar ook bijvoorbeeld rechts inhalen en door rood rijden, als daardoor een gevaarlijke situatie ontstaat, straks onder roekeloos rijgedrag als het aan de minister ligt. Ook als het niet tot een ongeluk leidt.

Gemier

Directeur Sybesma is blij met de duidelijkere omschrijving van het begrip roekeloos. Maar ze wijst op het risico dat ook met dit wetsvoorstel slechts weinig automobilisten veroordeeld zullen worden voor roekeloos rijgedrag, waarmee wederom niet aan het verwachtingspatroon van slachtoffers en nabestaanden zou worden voldaan. Er blijft te veel ruimte over voor de interpretatie van de rechter, stelt zij. ‘We zijn heel erg bang dat als het niet duidelijker wordt geformuleerd, er met deze wet weer allerlei gemier komt.’

In het nieuwe wetsvoorstel is de vaststelling dat iemand een overtreding begaat die onder roekeloos rijgedrag valt (zoals appen) niet voldoende voor een veroordeling. Er moet daarbij ook nog aan de voorwaarde worden voldaan dat iemand met die gedraging in ernstige mate gevaar veroorzaakt. In de tekst staat bovendien het woord ‘opzettelijk’, maar het is volgens Sybesma niet helder of dat een extra voorwaarde is. Sybesma: ‘Als je deze zaken met elkaar verbindt, lijken ze eerder een ontkrachtende werking te hebben, terwijl de toelichting op de wet wel duidelijk is en ook tegemoetkomt aan onze wens.’ Maar ook die toelichting laat volgens Sybesma nog teveel aan de interpretatie over van de rechter. Daar staat bijvoorbeeld in dat een gedraging als appen achter het stuur ‘welhaast automatisch tot roekeloosheid leidt’. Sybesma zou graag zien dat het woord ‘welhaast’ eruit gaat. Een overtreding als appen achter het stuur moet volgens haar, als dat tot een gevaarlijke situatie leidt, standaard als roekeloos worden bestempeld. ‘Appen is potentieel gevaarlijk.’

Veelplegers

Volgens Sybesma worden verkeersmisdrijven op meerdere fronten minder hard aangepakt dan andere misdrijven. Zo wordt er tegen een veelpleger in het verkeer minder hard opgetreden, dan bijvoorbeeld tegen iemand die voor de zoveelste keer wordt gepakt voor een mishandeling of zedenmisdrijf. Voor de laatste geldt namelijk nu de recidiveregeling: ga je opnieuw de fout in dan kun je een hogere straf krijgen. In het verkeer geldt die regeling niet.

Sybesma vindt dat deze daders nu nog te vaak wegkomen met te lage straffen, terwijl het bij veelplegers juist van belang is ze steeds zwaarder te straffen om herhaling te voorkomen. Grapperhaus komt haar daarin tegemoet door verkeersmisdrijven toe te voegen aan de algemene recidiveregeling uit het Wetboek van Strafrecht, zo lezen we in de memorie van Toelichting bij het concept wetsvoorstel. ‘Verkeersdelicten leveren gevaar op voor andere weggebruikers. De regering vindt het dan ook van belang om een duidelijk signaal af te geven dat recidive van verkeersdelicten streng moet worden bestraft.’ In de praktijk betekent dat wanneer iemand binnen vijf jaar opnieuw een verkeersmisdrijf begaat, de maximumstraf met een derde verhoogd kan worden.

Samenleving beschermen

Ook ná de straf wil Sybesma strenger optreden tegen wegpiraten, vooral door in te zetten op gedragsverandering. Daarom zou er standaard reclasseringstoezicht ingevoerd moeten worden. Bovendien moeten we meer inzetten op technische middelen, vindt Sybesma. In een tijd waarin we auto’s zelf kunnen laten rijden, zouden we volgens haar ook systemen in auto’s in moeten kunnen bouwen waarmee het verkeersgedrag van overtreders gemonitord kan worden. ‘Waarom beschermen we de samenleving wel tegen mensen die ernstig seksueel geweld hebben begaan en doen we dat niet met mensen die de fout ingaan in het verkeer?’