‘Duurzame energie is heel belangrijk, maar we willen ook zorgen dat er zo min mogelijk vogelslachtoffers vallen,’ zegt Nienke Homan, gedeputeerde in Groningen. Windboeren moeten daar soms hun windmolens stilzetten om het aantal vogels dat tegen wieken vliegt te verminderen. Daar zijn de windboeren niet blij mee, omdat het plotseling uitzetten van grote windparken gevolgen heeft voor de stabiliteit van het elektriciteitsnetwerk. Daarom is alle hoop nu gevestigd op een computermodel waarmee je dertig uur van tevoren kan voorspellen wanneer de vogels overvliegen. Maar dat is voorlopig nog lang niet klaar.
In de Groningse Eemshaven staan nu al 88 windmolens en er komen er 64 bij. Het is ook een belangrijk vogeltrekgebied. Per jaar gaan er gemiddeld 33 vogels per turbine dood, aldus een rapport door twee ecologische bureaus, in oprdracht van de provincie Groningen. Dat zijn in totaal zo’n 5000 dode vogels per jaar voor alle windturbines samen, inclusief de uitbreiding. Dit aantal is aanmerkelijk hoger dan op andere plekken in Nederland; in open, agrarische gebieden is dat bijvoorbeeld vijf tot tien vogels per turbine per jaar.
Door de windturbines gedurende 25 nachten stil te zetten kan de sterfte van vogels tijdens de nachtelijke seizoenstrek met ongeveer driekwart gereduceerd worden, aldus het rapport. Dat is de provincie dan ook van plan om te doen: er worden maatregelen opgenomen in de vergunningen voor de windparken. Het stilzetten heet officieel ‘stilstandvoorziening’.
We interviewen gedeputeerde Nienke Homan voor ons onderzoek Klimaatconflict in de Polder. Homan: ‘Als de windmolen niet draait, dan wordt er minder energie opgewekt. Daar moet een afweging in gemaakt worden.’
Dip in de stroomlevering
Enkele windondernemers zijn boos over de stilstandvoorziening: ze zijn bang voor hoge kosten. Dat bevestigt Olaf Slakhorst, juridisch adviseur Natuurbeschermingswet bij de provincie Groningen: ‘We zijn wel in goed gesprek met de windparken en er zijn nu een aantal windontwikkelaars die het belang van het stilzetten ook wel zien. Maar niet allemaal, dus de vraag is of iedereen het accepteert.’
Een windpark kan in de praktijk weigeren om de molens stil te zetten. ‘De stilstandvoorziening zit wel in de vergunning, dus dan gaan we naar de Raad van State en dan bepaalt de rechter of wij het terecht hebben opgenomen als voorwaarde of niet.’ De Raad van State besliste eerder in het voordeel van Eneco en Nuon dat zij hun windmolens bij Windpark Slufterdam niet stil hoefden te zetten.
Waarom willen windontwikkelaars dit niet? Het heeft te maken met het gegeven dat windparken op tijd moeten weten wanneer hun windmolens stil moeten worden gezet, omdat er anders een dip in de stroomlevering komt.
Een windpark moet dertig uur van tevoren aan elektriciteitsbeheerder Tennet laten weten hoeveel stroom die gaat leveren. Wordt dat toch niet geleverd, dan moet Tennet energie halen uit haar eigen reservecapaciteit. Slakhorst: ‘En dat kan heel duur zijn, wel een factor honderd van de normale kosten. Die kosten worden uiteindelijk doorberekend aan degene die in gebreke is gebleven.’ De windparken dus.
De angst van windboeren is dus dat zij niet op tijd te horen krijgen dat de windmolens moeten worden stilgezet.
Buienradar voor vogels
Alle hoop is nu gevestigd op de de Universiteit van Amsterdam (UvA) waar een vogeltrekmodel wordt ontwikkeld waarmee op basis van meteorologische data vogeltrek kan worden voorspeld. Het is een soort buienradar, maar dan voor vogels. Het model zou minstens dertig uur van tevoren kunnen voorspellen of en wanneer er een zwerm vogels richting de Eemshaven vliegt. En dat gaat lukken volgens professor Willem Bouten, die het model ontwikkelt.
Homan: ‘Zo'n vogeltrekmodel is een mooie kans om rekening te houden met zowel de energieopwekking als met de vogels. De nieuw vergunde windmolens gaan in 2020 draaien en we gaan eind dit jaar al beginnen met het plaatsen van een vogelradar, zodat we nu al kunnen zien, wanneer die vogels langskomen, zodat in 2020 het model nog veel beter wordt.’
Groningen wil pionieren, vertelt Homan: ‘We willen koploper zijn, met meer windenergie op land. Dat betekent ook dat als je voorloper bent, dat je onderzoek moet doen: wat is nou de beste manier om te zorgen dat er zo min mogelijk vogelslachtoffers zijn. Dat is niet makkelijk kan ik je vertellen.’
Is het vogeltrekmodel in 2020 klaar, als de nieuwe windmolens in de Eemshaven klaar zijn? Professor Willem Bouten die het model ontwikkelt, twijfelt: ‘Sommige mensen zijn optimistischer dan realistisch. We zijn afgelopen zomer met het onderzoek begonnen voor de windparken op zee. In Groningen willen ze daar op aansluiten, maar we zijn nog in gesprek over hoe dat precies zou moeten. We hebben nog geen project in Groningen, in ieder geval.’
Nog geen project dus. Stel dat het vogeltrekmodel niet af is in 2020? Wat dan?
Homan: ‘De windmolens worden pas stilgezet als er een model is dat ruim van tevoren een precieze voorspelling kan geven. Het is belangrijk dat je ervoor zorgt dat er geen onbalans op het net komt, en tegelijkertijd zoveel mogelijk vogelslachtoffers kan voorkomen.’
Volgens Bouten kan het nog jaren duren voordat het model klaar is. Mogelijk draaien de windmolens dus de eerste paar jaar non-stop door en worden ze niet stilgezet. Ten koste van duizenden trekvogels.
