Blog 6: Wel of geen medicatie?

De ouders van Jochem (15 jaar) zitten wanhopig voor me. Hun zoon weegt inmiddels meer dan 100 kilo en is niet weg te slaan bij de koelkast. Jochem heeft autisme en kan in een hyperfocus met eten raken. Zijn drang naar eten kan dan soms letterlijk tot een handgemeen met zijn ouders leiden. Jochem vraagt: “Wat kan ik nog doen, dokter? Mijn ouders en ik lazen in de krant over een nieuw medicijn tegen obesitas. Kan dat helpen?”

Hoewel het volgens de richtlijnen mag, ben ik terughoudend met het voorschrijven van medicijnen aan een kind met overgewicht. Je grijpt immers in op de eetlust en verandert daarmee een normaal fysiologisch systeem, namelijk de behoefte om je lichaam te voorzien van energie. Ik heb de studies gelezen van het nieuwe medicijn, die zijn goed, en het Europees Geneesmiddelenagentschap heeft het ook toegelaten, maar toch schrijf ik het alleen bij uitzondering voor. Niet alleen vanwege de mogelijke bijwerkingen (misselijkheid, te lage bloedsuikerspiegel, nierfalen, allergische reactie etc.), maar vooral omdat je niet weet wat er op de langere termijn gebeurt als je iets verandert aan zo’n megacomplex systeem als de hormoonhuishouding van een mens. Hoe 1 cel functioneert is al bijna niet te begrijpen. Laat staan hoe ze allemaal met elkaar in verbinding staan.

Toen ik 25 jaar geleden aan mijn onderzoek naar overgewicht begon, was bijvoorbeeld net de werking van het hormoon leptine ontdekt. We zouden enkel de receptor in de hersenen hoeven stimuleren die dat hormoontje krijgt en dan zou er geen obesitas meer zijn. Maar zo simpel bleek het niet te zijn. Er bleek een megacomplex systeem te zijn met alleen al uit vetweefsel zevenhonderd verschillende hormonen die signalen versturen naar miljarden cellen. Van de meeste van de zevenhonderd hormonen uit vetweefsel hebben we geen idee wat de functie is.

Vervolgens ontdekten we de cannabisreceptor die eten stimuleert. Wat als we die dan zouden blokkeren en zo obesitaspatiënten konden helpen? Dat leek goed te werken. Tot er patiënten depressief werden. Dat was een zeer onverwachte bijwerking. Waar andere patiënten kennelijk een soort reservesysteem hadden waarmee ze het gebrek aan prettig voelen konden opvangen, had die ene groep patiënten dat niet. Die ging zich dermate onprettig voelen dat ze depressief werden en zelfmoordgedachtes kregen. Achteraf klink dat misschien logisch, maar zo complex is de individuele hypothalamus dus. Experimenten met medicijnen kunnen wel goed uitgevoerd zijn; maar we weten gewoon nog heel weinig over de werking van het systeem. Het middel is van de markt gehaald.

Hoe hoog de drempel ook is, toch zit ik aan het einde van het consult met Jochem en zijn ouders een recept uit te schrijven. Het zal voor hen flink in de papieren gaan lopen, want het medicijn kost honderden euro’s per maand en wordt voor kinderen bijna nooit vergoed. Ze kiezen er toch voor omdat Jochem vrijwel zeker gewichtsgerelateerde ziektes zal ontwikkelen als hij op de huidige voet doorgaat. Medicatie is voor Jochem en zijn ouders het laatste redmiddel om dat af te remmen. Al mijn terughoudendheid ten spijt: voor Jochem is de potentiële winst groter dan de potentiële nadelen, een lastig dilemma.

Felix Kreier is kinderarts. In verband met privacy is de naam van Jochem gefingeerd.

Meer lezen van kinderarts Felix Kreier of zijn collega's?