Wel maakt het uit waar vrouwen melding maakten. Bij de politie gaven vrouwen twee keer zo vaak aan dat er iets met hun melding of aangifte is gebeurd als bij de gemeente: vijfentwintig procent bij de politie, bij de gemeente ruim twaalf procent.

Moord op Lisa

Na de moord op de zeventienjarige Lisa in Duivendrecht werden er op haar route per direct extra camera’s geplaatst en werd de straatverlichting gerepareerd en feller gezet. Maar de plek was al langer bekend als onveilig bij de gemeente. De afgelopen 2 jaar kwamen meer dan honderd meldingen binnen over kapotte verlichting op het donkere fietspad. Uit dit onderzoek van Pointer blijkt dat er vaker niks gebeurt met meldingen of aangiften van onveilige plekken.

In een aanzienlijk deel van de gevallen weet de melder dus niet of er iets aan gedaan is. In dat geval zou het kunnen dat er toch iets is veranderd naar aanleiding van een melding of aangifte, maar dat de vrouw in kwestie niet op de hoogte is gesteld, of dat er inderdaad niks mee is gebeurd.

“Ik schrik hier enorm van,” zegt GroenLinks-PvdA Kamerlid Songül Mutluer over de uitkomsten van het onderzoek. “Tegelijkertijd verbaast het me helaas niet. We weten al langer dat meldingen en aangiftes van vrouwen vaak niet de opvolging krijgen die nodig is. Dit onderzoek maakt opnieuw pijnlijk duidelijk dat vrouwen zich in de openbare ruimte niet overal veilig voelen, en dat hun signalen soms onvoldoende serieus genomen worden.”

Mutluer heeft Kamervragen gesteld aan de Minister van Justitie en Veiligheid en de Minister van Binnenlandse Zaken, onder meer of zij bereid zijn om “jaarlijks te rapporteren over hoe er met deze meldingen wordt omgegaan, hoe daar opvolging aan is gegeven.”

De Nationale Politie zegt in een reactie dat er soms goede redenen zijn voor een gebrek aan opvolging: “Dan is er dus wel onderzoek gedaan, maar levert dat onvoldoende op om iemand te vervolgen. Of we komen tot de conclusie dat iets bijvoorbeeld geen strafbaar feit is.” Daarnaast is er een verschil tussen aangiftes en meldingen, benadrukt de woordvoerder: bij aangiftes hoor je “als het goed is” iets terug, bij meldingen is dat niet verplicht.

Maar capaciteit speelt ook een rol: “Als politie krijgen we meer zaken op ons bord dan we aankunnen. Dat is niets nieuws, we hebben altijd al keuzes moeten maken.” In die keuzes hangt veel af van “de ernst van het misdrijf en de zogenoemde daderindicatie.”

Ook de vier grootste gemeenten - Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht - reageren op het onderzoek. Amsterdam wijst onder meer naar een maatregelenpakket om geweld tegen vrouwen te bestrijden en Rotterdam verwijst naar plannen om straatintimidatie tegen te gaan. Lees hun uitgebreidere reacties hier.

Meerderheid plekken niet gemeld

Duizenden vrouwen prikten in een vragenlijst van Pointer ten minste één specifieke locatie op de kaart van Nederland waar ze zich onveilig voelen. Over de meeste onveilige plekken deden vrouwen in het onderzoek geen melding. Als ze dat wel deden, benaderden ze het vaakst de politie, dan de gemeente en soms andere organisaties), zoals hun werk, de NS of hun school.

Vrouwen konden in het onderzoek meerdere onveilige plekken aangeven. Ook konden ze per locatie aangeven bij welke instantie(s) ze hierover aan de bel hadden getrokken.

Dat meldingen of aangiftes van onveilige plekken vaak zonder gevolg blijven, heeft ook weer invloed op hoe vaak vrouwen naar een instantie stappen, zegt Kamerlid Songül Mutluer.

“Heel veel vrouwen hebben het gevoel dat het geen zin heeft. Dat blijkt ook uit dit onderzoek: meldingen verdwijnen vaak in een la, of vrouwen krijgen te horen dat er geen capaciteit is. Dat ontmoedigt. Daarnaast spelen schaamte en angst een grote rol.”

‘Te druk’ of 'te duur'

Vrouwen uit het onderzoek noemen verschillende redenen waarom er niks met hun melding of aangifte is gebeurd. In ten minste 50 gevallen zeggen vrouwen dat ze expliciet te horen kregen dat er niks met hun melding gebeurde vanwege een gebrek aan capaciteit bij de politie of gemeente, bij 30 omdat de zaak geen prioriteit had of niet urgent genoeg was.

Janine Janssen, lector geweld in afhankelijkheidsrelaties aan Avans Hogeschool zegt: “Het gaat inderdaad ook over capaciteit, middelen en hoeveel ruimte ze hebben.” Kamerlid Mutluer is het hiermee eens: “Een deel van de verklaring ligt in capaciteitsproblemen en prioriteiten bij zowel gemeenten als de politie.”

Een voorbeeld is Loïs (achternaam bekend bij de redactie), een vrouw die twee jaar geleden in een fietstunnel is aangevallen door een groepje jongeren. Ze kreeg naar eigen zeggen van de Politie Amsterdam te horen dat de politie te druk was om met haar zaak aan de slag te gaan in verband met de vakantieperiode. “Pas na een maand kon ik aangifte doen maar de beelden van de beveiligingscamera uit de tunnel waren toen al gewist.”

Tientallen vrouwen noemen een gebrek aan camera’s en verlichting in hun meldingen over onveilige plekken, net als bij de plek van de moord op Lisa.

Na een melding bij de gemeente Groningen zou de melder te horen hebben gekregen dat “de gemeente het fietspad verlichten te duur vindt.” De gemeente heeft na vragen van Pointer gezegd dat ze bezig zijn met een Beleidsplan Openbare Verlichting, "waarbij sociale veiligheid een belangrijk aandachtspunt is."

In de gemeente Arnhem werd een vrouw die melding had gedaan van een eng en donker fietspad, naar eigen zeggen verteld dat er geen verlichting geplaatst kan worden: het zou slecht zijn voor de natuur. De gemeente Arnhem zegt in een reactie regelmatig verlichting aan te passen, maar dat ze ook te maken heeft met normen over verlichting in parken en bossen.

Een andere vrouw uit het onderzoek maakte melding bij haar gemeente van een bushalte waar de verlichting niet deed. Ook bij de naastgelegen parkeerplaats was de verlichting ook stuk. Kayleigh Hartkamp: “Ik kreeg te horen dat de lantaarnpalen niet van de gemeente waren. Waar je dan wel melding moest maken, zeiden ze er niet bij.”

Hanneke Croonen uit Beuningen maakte jaren geleden al melding bij de gemeente van een donker en afgelegen fietspad tussen haar dorp en Nijmegen: “Het is de enige fietsroute van Beuningen naar de stad, er is geen andere keuze.” Ze heeft nooit iets terug gehoord. Uit voorzorg spreekt ze nu alleen nog overdag af in Nijmegen. De gemeente geeft geen antwoord op de vraag of ze inderdaad soms niet reageert op meldingen. Wel zeggen ze: “Het is natuurlijk vervelend als mensen zich ergens onveilig voelen en wij horen signalen daarover altijd graag om te zien of we daaraan iets kunnen doen.”

Kamerleden zien verschillende manieren waarop gemeenten en de politie beter om kunnen gaan met meldingen of aangiftes van vrouwen. “Wat mij betreft moet elke melding of aangifte serieus bekeken worden door tenminste altijd een terugkoppeling te geven wat er mee gedaan is of als er niets mee gedaan kan worden waarom dat niet het geval is,” zegt GroenLinks-PvdA kamerlid Mutluer.

Verder moeten gemeenten beter in kaart brengen welke plekken vrouwen onveilig vinden, zegt ook Kamerlid Bente Becker van de VVD. “Zo heeft de VVD-fractie in Utrecht aan vrouwen gevraagd waar in de stad zij zich onveilig voelen. In die reacties kwamen steeds dezelfde locaties terug. De lokale VVD-fractie heeft toen de gemeente opgeroepen om voor deze plekken in kaart te brengen hoe ze veiliger gemaakt kunnen worden. Bijvoorbeeld door extra straatverlichting, het snoeien van groen, het inzetten van camera’s of door extra handhaving. Dat zijn typisch gemeentelijke taken.”

Sommige vrouwen uit het onderzoek hebben wel positieve ervaringen, zoals een vrouw die melding deed over kapotte verlichting: “De lampen waren binnen twee dagen gerepareerd. Chapeau!”

Het kan wel degelijk helpen voor de veiligheid van vrouwen om de publieke ruimte aan te passen, aldus professor Janine Janssen: “Wat die plekken spannend maakt is een gebrek aan toezicht, slechte verlichting, ze zijn aan het zicht onttrokken en je komt er onbekenden tegen. Je kunt die plekken identificeren en wat aan de plekken doen. Dat maakt het moeilijker voor bepaalde daders.”

Tegelijkertijd is het aanpassen van de publieke ruimte slechts een stukje van de puzzel, volgens professor Janssen: “Want wat die daders motiveert om vrouwen lastig te vallen, daar heb je dan nog niks aan gedaan. Ik zeg niet dat we geen camera’s hoeven ophangen of extra straatverlichting moeten plaatsen. Maar alleen dat is niet voldoende.”

Hoe verschilt het per gemeente?

De meeste respondenten van de vragenlijst kwamen uit Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag. Van de Amsterdamse politie zeggen vrouwen in ons onderzoek vaker dat er iets is gebeurd met hun melding dan in Den Haag. Bij de gemeenten gebeurde er bij de respondenten van de vragenlijst vaker iets met hun meldingen in Utrecht dan in Rotterdam.

Omdat het om relatief kleine aantallen meldingen gaat, kan niet uitgesloten worden dat de verschillen tussen gemeenten puur door toeval komen, zegt Rens van de Schoot, hoogleraar statistiek aan de Universiteit Utrecht.

Maar, zo zegt hij ook: “Elke keer dat er niks wordt gedaan met de melding van een vrouw is er een te veel en dan maakt het echt niks uit dat de ene gemeente nog wat verder weg van de 0 zit dan een andere, ze zouden allemaal tegen de 0 aan moeten zitten.”