Sjoerd-Sietze Zwaan en Tjerk van der Pol uit het Friese Stavoren moeten hun teleurstelling nog verwerken. Al hun hoop was gevestigd op een perceel landbouwgrond dat te koop stond. Plan van de jongeren was om als zelfbouwer 40 à 50 woningen op de grond te realiseren. In een ultieme poging het perceel te bemachtigen, werd in allerijl de stichting ‘Met mekar voor Staveren’ opgericht. Die deed een appèl op alle bewoners van het kleine stadje om geld te doneren in de vorm van een lening. “Binnen anderhalve week hadden we ruim 6 ton te pakken”, vertelt initiator van de inzamelingsactie Jan de Groot.

Op de valreep werd een bod uitgebracht bij de makelaar die de grond namens een particuliere eigenaar verkocht, in de hoop dat die hun bod zou accepteren. Maar zover kwam het niet. Een projectontwikkelaar, die al eerder woningen had gebouwd in Stavoren pal naast dit perceel, bood flink meer en ging er met de grond vandoor. Jan: “Het was echt balen toen we dat hoorden dat we niet genoeg geboden hadden.”

Krimp achterhaald

In veel dorpen is het afgelopen decennium niet of nauwelijks bijgebouwd. Dat heeft te maken met de naweeën van de financiële crisis die in 2008 begon. In de jaren van economische malaise werd, vooral in meer afgelegen regio’s een krimp van de bevolking voorspeld omdat jongeren zouden wegtrekken.

Maar inmiddels is het tij helemaal gekeerd. De economie floreert en ook in noodlijdende regio’s is in veel sectoren weer volop werk. Jongeren willen steeds vaker in of in de nabijheid van hun geboortedorp blijven wonen, maar daar is de woningmarkt niet op ingespeeld. Bestaande woningen zijn vaak te duur voor koopstarters en nieuwbouw loopt achter bij de vraag. Gemeenten, zoals het Limburgse Gulpen-Wittem, zijn vaak behoedzaam met de bouw van grote aantallen starterswoningen, huiverig als zij zijn om in de toekomst leegstand te krijgen.

Gevolg is dat bijvoorbeeld in Mechelen, wat onder Gulpen-Wittem valt, geen betaalbare starterswoningen te vinden zijn. Dat komt ook omdat woningen in pittoreske dorpen als Mechelen in trek zijn bij huizenkopers uit het westen die meer rust en ruimte willen, of die een tweede woning kopen voor vakanties. Zij prijzen lokale starters vaak uit de markt door flink te overbieden met de overwaarde van hun huis.

Zelfbouw gaat niet vanzelf

Starter Kyle Klinkenberg woont nog steeds bij zijn ouders thuis in Mechelen: “De huizen die je vindt, worden met veel geld overboden. Voor starters is het hier onmogelijk om een huis te vinden.” 5 jaar geleden nam een groep van achttien alleenstaanden, stellen en gezinnen, waaronder Kyle, zelf het heft in handen en richtte de CPO Mechelen op. Plan is om aan de buitenrand van Mechelen 18 woningen in eigen beheer te laten bouwen. Volgens Thom Lindelauf, voorzitter van de zelfbouwgroep, zijn er voor starters weinig alternatieven: “Als wij in ons dorp willen blijven wonen, dan moeten wij er ook zelf iets voor doen, want wij kunnen die woningen niet betalen hier in het dorp.”

Vanzelf gaat dat niet. De gemeente ondersteunt weliswaar de zelfbouwplannen, maar vroeg de jongeren om zelf een bouwlocatie te zoeken en dat blijkt niet eenvoudig. Zo hebben de buren bezwaren gemaakt tegen de beoogde locatie langs de doorgaande weg en moeten zij mogelijk uitwijken naar een locatie verder van de weg af en daardoor extra kosten maken voor onder meer de aanleg van wegen. Ook moeten de starters betalen voor natuurcompensatie omdat de locatie net in het buitengebied ligt.

Dollartekens in de ogen

Ook starter Marit Gorter (27) uit het Drentse Dwingeloo, hoopt samen met andere starters een lapje grond te vinden in het dorp. “Het is heel lastig om hier een woning te bemachtigen. Daarom zou ik heel graag zelf willen bouwen.”

Zover is het nog lang niet. Ook in haar geval is het vinden van een stuk grond een groot struikelblok. Marit: “De gemeente staat er wel voor open, maar zegt: kom maar met een stuk grond en een goed plan.” De gemeente Westerveld, waar Dwingeloo onder valt, heeft geen grond in eigen bezit en dus is zij overgeleverd aan een particuliere grondbezitter. Marit: “Ik heb wat lijntjes lopen met grondeigenaren, maar het is heel lastig, want mensen hebben dollartekens in de ogen.”

Marit weet dat het ook anders kan. Zij werkt als beleidsmedewerker ruimtelijke ordening in Dalfsen (provincie Overijssel), een gemeente die in tegenstelling tot haar eigen gemeente actief grond aankoopt en beschikbaar stelt aan groepen zelfbouwers. Dalfsen maakt daarbij gebruik van de Wet voorkeursrecht gemeenten.

Stavoren: geen voorrang lokale starters

Hoe de plannen van de projectontwikkelaar in Stavoren voor Tjerk en Sietze uitpakken, moet de toekomst uitwijzen. De projectontwikkelaar die de kavel heeft gekocht, heeft inmiddels laten weten naast 2 onder-een-kap-woningen en vrije kavels ook 12 starterswoningen te bouwen. Maar volgens Sjoerd en Tjerk zijn er in Stavoren veel meer jongeren die een starterswoning willen kopen. Ze zijn er ook niet gerust op dat de starterswoningen die de projectontwikkelaar wil bouwen ook echt betaalbaar worden.

En wie zegt dat die starterswoningen uiteindelijk ook bij Sjoerd, Tjerk en andere starters terecht komen? De gemeente Súdwest-Fryslân, waar Stavoren onder valt, hanteert namelijk geen voorrangsbeleid voor lokale woningzoekenden, zoals bijvoorbeeld wel al in Zaanstad gebeurt. Die gemeente loopt alvast vooruit op een wet die in de maak is om bewoners uit eigen stad of dorp of mensen met een economische binding aan Zaanstad voorrang te geven bij nieuwbouwwoningen. Dus met een beetje pech staan zij alsnog met lege handen als de woningen in de verkoop gaan. Sjoerd: “Er is nu absoluut geen regelgeving die ervoor zorgt dat wij als starters voorrang kunnen krijgen op mensen die bijvoorbeeld tweede woningen willen kopen.”

De uitzending ‘Starters zitten aan de grond' is 27 maart te zien op NPO2 om 22:10 uur.