Harry uit Uithuizen verhuisde met zijn gezin vanwege aardbevingsschade naar een nieuwbouwwoning in Groningen. Alles leek perfect: een nieuw huis mét gloednieuwe tuin - totdat zijn dochtertje en het buurmeisje na het spelen in de tuin geschrokken binnenkwamen. “Hun voetjes zaten vol sneeën”, vertelt Harry. Glasscherven en spijkers lagen verspreid door de hele tuin. “We hebben vuilniszakken aan puin uit de aarde gehaald, maar op blote voeten in de tuin lopen? Dat kunnen we niet.”

Ward uit Venlo kocht een paar jaar geleden een nieuw huis en besloot de tuin eens goed aan te pakken. Voor zijn nieuwe tuin bestelde hij teelaarde – de term voor tuinaarde die wordt gebruikt in de industrie. Hij kreeg iets heel anders. “Overal lagen stenen, glas en metaal”, vertelt Ward. “Ik vulde emmers met puin: zelfs aardewerk en stukken servies zaten erin.

De leverancier van de grond kijkt hier niet gek van op. “Teelaarde is wat we in de Limburgse omgeving als term gebruiken voor grond. Dan krijg je ook de kwaliteit én prijs van grond. Noem het spraakverwarring”, aldus de leverancier. Spraakverwarring of niet: de leverancier is uiteindelijk de aarde in de tuin van Ward komen zeven. "Er is zo’n 3 kuub aan rotzooi uitgefilterd”, vertelt Ward.

Verbod vervuiling grond

Sommige bodemvervuiling is terug te voeren naar de jaren 50, 60 en 70 van de vorige eeuw. Het was toen de normale gang van zaken om afval in de grond te storten. Daar kwam eind jaren tachtig een einde aan, toen de Wet bodembescherming van kracht werd: het vervuilen van de bodem werd verboden.

Voor grof huishoudelijk afval, zoals een oude badkuip of een kapot raam, zijn sinds 1993 milieustraten ingericht. Hier lever je nu dit soort spullen in, want: puin en afval horen niet thuis in de grond. Toch vinden mensen nog steeds een hoop puin in hun tuinaarde. Hoe kan dat?

Gebrek aan regels en wetten

Stel: er wordt een nieuwbouwwijk gebouwd. Voor de aanleg van de tuinen is grond nodig. Deze grond wordt soms gewonnen op dezelfde plek als waar de huizen komen - bijvoorbeeld door het afgraven van de bovenste laag van de bouwlocatie. Maar, voordat het kan worden hergebruikt, moet het onderzocht worden door een bodemonderzoeker.

"Er zijn geen wettelijke regels voor glas, steen en ander puin in de aarde”, vertelt Bjorn Robroek, universitair hoofddocent Ecologie aan de Radboud Universiteit. “De sector houdt een vuistregel van 5 procent aan, maar dat is nergens vastgelegd.” De landelijke omgevingsdienst gaat uit van 2,5 procent en in de omgevingswet staat dat er sporadisch wat plastic, steen en glas in aarde mag zitten, dat je redelijkerwijs niet zou kunnen verwijderen.

Wél zijn er duidelijke wettelijke regels voor chemische verontreiniging. Worden er tijdens een bodemonderzoek verontreinigde stoffen gevonden, zoals asbest, dan dient deze grond gesaneerd te worden, voordat die mag worden hergebruikt.

Asbest in de tuin

Maar in Kantens, een dorp in de gemeente Het Hogeland waar nieuwe woningen zijn gebouwd als gevolg van aardbevingsschade, werd naast glas en plastic toch asbest gevonden. Meerdere bewoners bij het nieuwbouwproject stuitte op zichtbare asbest in hun net aangelegde tuinen. De gemeente liet de grond onderzoeken op kwaliteit, en inderdaad: de gevonden stukken plaatmateriaal bevatten asbest.

De grote vraag is dan ook: hoe is dat plaatmateriaal in de tuinen terechtgekomen? Dit weten we niet. “Gelukkig is de conclusie van het bodemonderzoek dat de aarde geen gevaar voor de gezondheid vormt”, vertelt Wethouder Han Hefting van gemeente Het Hogeland. De wet staat namelijk een beetje asbest toe: maximaal 100 milligram droge stof wordt toegestaan per kilo aarde - óók voor aarde in tuinen.

Geen overtreding

Omdat de hoeveelheid asbest binnen de wettelijke norm valt, is er juridisch gezien geen sprake van een overtreding. De gemeente ziet dan ook geen verplichting om de tuinen met asbest schoon te maken of te vervangen. “Daar is geen reden toe”, bevestigt Hefting.

“Die limieten zijn arbitrair”, vindt universitair hoofddocent Robroek. “Vanuit een ecologisch oogpunt treedt er altijd schade op. Hoe klein ook. Dat moeten we niet willen – en zeker niet dat er asbest in tuinen ligt, zelfs niet onder de limiet.”

Van hot naar her

Opmerkelijk aan de grond in Kantens is dat die meerdere keren van eigenaar is gewisseld. Elke keer wanneer grond verplaatst wordt, moet dit gemeld worden bij het Omgevingsloket. In theorie is grond hierdoor altijd traceerbaar. Maar, omdat grond meerdere keren van locatie wisselt, van de oorspronkelijke winlocatie, via de toeleverancier, naar de aannemer - die op zijn beurt vaak weer werkt met onderaannemers – kan het in de praktijk in die keten misgaan. “We rijden niet achter elke vrachtwagen aan,” zegt Maarten Leseman, woordvoerder van De Omgevingsdienst.

De bouw

Er is nog een potentiële bron van vervuilde aarde, namelijk: het eindstation bij de nieuwbouw, de bouwplaatsen zelf. Pointer sprak meerdere mensen die in en rondom de bouw werken. Een veelgehoorde klacht is dat troep van de bouw simpelweg onder een laag zand wordt verstopt. “Niemand die het ziet,” zegt een bouwopruimer tegen Pointer. Opruimen kost geld - dus blijft afval liggen.

Wico Ankersmit, directeur van de Vereniging Bouw- en Woningtoezicht Nederland, vertelt dat er geen wet is die expliciet verbiedt om bouwafval achter te laten. “Het is juridisch lastig af te dwingen.” Volgens hem draait het vooral om gedrag. “Een bouwplaats hoort schoon en veilig te zijn, maar dat hangt af van de discipline van bouwvakkers en aannemers."

Landelijke richtlijn

“Uiteindelijk verweert alles behalve steen en dat komt in ons grondwater terecht: van plastic tot chemicaliën. Vervolgens komt het allemaal in ons drinkwater terecht”, legt Robroek uit. Wat moet er gebeuren om te voorkomen dat Nederlandse tuinen vol liggen met glasscherven en dat er bij de wet stukjes microplastic worden toegestaan tussen de tulpen en tomatenplantjes? Robroek pleit voor een landelijke richtlijn op pure tuinaarde van nul procent vervuiling. Hij maakt een scherpe vergelijking: “Gezondheidsschade of niet, als je een pot pindakaas koopt denk ik ook dat je gek opkijkt als er ineens een stuk plastic inzit, nietwaar? Dan gaat een fabrikant er ook niet mee wegkomen door te zeggen dat het onder de 10 procent niet-pindakaas is. Waarom met bodem dan wel?”

Toch gaat het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat niet in de wet opnemen dat aarde die gebruikt wordt voor tuinen en de openbare groene ruimte nul procent bodemvreemd materiaal mag bevatten. Volgens staatssecretaris Thierry Aartsen stelt de huidige wet “voldoende mate aan grenzen aan het type bodemvreemd materiaal dat in toe te passen grond mag zitten”. Daarbij vult Aartsen aan: “Mits dit geen risico’s oplevert bij gebruik.”

‘Koop gecertificeerde potgrond'

Wie vandaag de dag een schep in de grond zet, weet niet voor welke verrassing hij komt te staan. De regels staan vervuiling deels toe, handhaving is lastig, en de verantwoordelijkheid zwerft door een lange keten. “Het is duidelijk dat de overheden het niet voor ons gaan oplossen”, stelt Robroek. “Zolang er geen strakke regels gelden, raad ik iedereen aan om nooit troep te kopen.” Ja, je moet dieper in de buidel tasten voor gecertificeerde potgrond, maar je voorkomt op deze manier sneeën in je voeten, microplastic in je moestuin en vervuiling in je drinkwater.

Luister Pointer: puin in je tuin, een reportage van Mijke van Wijk en Sien Boon: