Binnen 5 jaar zijn naar schatting een half miljoen zonnepanelen in Nederland aan vervanging toe. Maar de verwerking van afgedankte panelen blijkt nog niet op orde. De recycling ervan staat nog in de kinderschoenen, zonnepanelen die naar het buitenland gaan belanden op de vuilnisbelt in Afrika, en er ontbreekt nog een goede structuur om te hergebruiken, blijkt uit onderzoek van Pointer (KRO-NCRV).
"Kijk, daar liggen ze." Anton Schotman is energieadviseur, woont in Gelderland en heeft naast een eigen groenten- en fruitkas en een warmtepomp ook al jaren zonnepanelen. "Ik betaal al 15 jaar geen stroom, en al vier jaar geen gas", zegt hij trots.
Maar nu heeft Schotman een probleem. Hij wil nieuwe zonnepanelen, omdat de oude te weinig rendement voor hem opleveren: "Die oude wil ik bij een milieustraat inleveren, maar ik wil wel graag dat ze worden hergebruikt en niet door een shredder worden gehaald. Ze kunnen nog 10 jaar stroom leveren. Zonde dus om weg te gooien."
Golf aan zonnepanelen
Wat kun je doen met oude zonnepanelen? Op deze vraag antwoordt meer dan de helft van de 200 mensen reageerde na een rondgang op de socials van Pointer: "Geen idee". En dat terwijl een zonnepaneel vol waardevolle grondstoffen zit: aluminium, glas, koper, silicium en zilver.
In Nederland wordt verwacht dat er binnen 5 jaar zo’n half miljoen zonnepanelen van de daken gaan. En tot op heden worden die door het Belgische bedrijf PVcycle vernietigd. Op het aluminium en de kabels na worden de panelen verpulverd en gebruikt voor wegenbouw. Daarbij gaan andere waardevolle grondstoffen, zoals het glas, silicium en zilver, verloren.
Moeilijk te recyclen
"Zonnepanelen zijn erg moeilijk te recyclen." Martin Späth, expert zonne-energie bij TNO, doet al jaren onderzoek naar zonnepanelen: "De zonnecellen en het glas zijn aan elkaar geplakt met een soort lijmlaag, waardoor de lagen moeilijk uit elkaar te halen zijn. En ook de kunststof backsheet krijg je moeilijk los."
In Nederland is Stichting OPEN verantwoordelijk voor de inzameling en verwerking van elektronisch afval, waar zonnepanelen ook onder vallen. Producenten van zonnepanelen betalen hiervoor een bijdrage aan deze stichting.
Eerder dit jaar werd Stichting Open al onder verscherpt toezicht geplaatst door de Inspectie leefomgeving en Transport (ILT), omdat aan de inzameldoelstelling 'ruimschoots' niet werd voldaan. Ook is ILT niet blij met de manier van recyclen van zonnepanelen. Volgens ILT vindt er tot op heden alleen laagwaardige recycling plaats in België, waardoor waardevolle grondstoffen verloren gaan.
Aanbesteding
Maar dit jaar beloofde Stichting OPEN beterschap, en deed een uitvraag onder verwerkingsbedrijven om zonnepanelen hoogwaardiger te gaan recyclen. MIREC, een metaalbedrijf in Eindhoven, kreeg de opdracht. Hans Brekelmans (MIREC): "Wij halen hier het zonnepaneel goed mogelijk uit elkaar." Ze trekken het aluminium eraf, en verbrijzelen het glas. De achterplaat (de backsheet) en de zonnecellen worden daarna nog vermalen. Met deze methode kan het aluminium en het glas opnieuw worden gebruikt.
Maar hoewel MIREC, in tegenstelling tot in België, nu wel het glas van de zonnepanelen kan halen, gaan de zonnecellen en de kunststof achterplaat nog steeds verloren. "Aan een manier om het zilver en het silicium uit de zonnecellen te krijgen, wordt nog gewerkt", belooft Brekelmans. Daarnaast is het proces niet geautomatiseerd, dus moet de recyclecapaciteit de komende jaren nog flink worden opgeschaald om de golf aan zonnepanelen goed te kunnen verwerken.
Stroom naar het buitenland
Een veelvoorkomend probleem bij de verwerking van elektronisch afval is verder dat veel kapotte apparaten, waaronder zonnepanelen, illegaal naar het buitenland gaan. De Nederlandse douane zag in 2024 een toename van 23 procent export van zonnepanelen in vergelijking met 2022: dat kwam neer op zo’n 155.000 ton. Maar de douane maakt in hun registratie geen onderscheid tussen nieuwe of gebruikte zonnepanelen. Ook worden gebruikte zonnepanelen alleen steekproefsgewijs gekeurd. Het is daardoor niet moeilijk om als bedrijf of handelaar een kapot zonnepaneel illegaal als 'gebruikt' zonnepaneel te exporteren, wat verboden is.
Dat er zo een stroom kapotte zonnepanelen naar het buitenland gaan, valt daarom niet uit te sluiten. Ook het ILT ziet een stroom tweedehands zonnepanelen die worden geëxporteerd naar Afrikaanse landen. Van Wezel: "Het is een goedkope manier voor bedrijven om van hun rest producten af te komen voor hergebruik. Maar op de export naar lage- of middeninkomenslanden is vervolgens geen toezicht op de verwerking, met alle risico’s voor mens en milieu ter plekke. Het vereist goede handhaving en dat is in Nederland sterk afgebouwd. Daardoor gebeuren dit soort dingen."
Weeshuis voor zonnepanelen
Zonnepanelen die worden afgedankt en naar de verwerker gaan, hebben vaak nog opbrengst: "Vaak doen ze het nog prima, maar worden ze niet meer hergebruikt", zegt Niels van Olffen van Stichting Zonnext.
In het zonnepanelenweeshuis van Stichting Zonnext en Weee Nederland (Waste of electrical and electronic equipment) worden zonnepanelen wél hergebruikt: ze worden gewassen en getest om te kijken of het zonnepaneel nog bruikbaar is. Die leveren ze dan bijvoorbeeld aan sociale projecten. Van Olffen: "We hebben nu een samenwerking lopen met de gemeente Amsterdam. Daar leveren we aan mensen met energiearmoede."
Maar het is niet makkelijk om hergebruikte zonnepanelen weer op de markt te krijgen: Van Olffen: "Daar is nou eenmaal geen verdienmodel voor." Nieuwe zonnepanelen uit China zijn nu te goedkoop om mee te concurreren en die gaan langer mee dan tweedehandse modellen.
Ook ontbreekt er een betere inzamelstructuur om te kunnen hergebruiken. "Nu gaan zonnepanelen vaak nog kapot in de container, en is er weinig kans op overleven als ze eenmaal bij ons in het weeshuis aangekomen zijn. Daarom gaan veel werkende zonnepanelen nog verloren."
Toekomst
De recyclestructuur van zonnepanelen staat dus nog in de kinderschoenen. Maar met de half miljoen afgedankte zonnepanelen die in de komende jaren worden verwacht, moet er toch een manier gevonden worden. Nu gaan er nog veel waardevolle grondstoffen verloren, belanden kapotte panelen ongewild in lage- en middeninkomenslanden en worden veel nog werkende zonnepanelen niet hergebruikt.
Stichting OPEN zegt in 2026 alles hoogwaardig te kunnen recyclen: "Wij verwachten binnen een jaar alles hoogwaardig te kunnen verwerken. Daarom komt er ook een tweede bedrijf bij. Dan is het een kwestie van starten en opschalen. Het zilver en het silicium kunnen we nu nog niet scheiden, dat houden we nog apart."
Reactie ILT: "Hoogwaardige recycling is regelmatig onderwerp van gesprek met stichting OPEN. Zowel deze maand als volgende maand staan gesprekken gepland."
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
Ontvang iedere week onze beste verhalen in je mailbox.
