(Lees de volledige reactie van minister Grapperhaus onderaan deze pagina)

Minister Grapperhaus (Veiligheid en Justitie) stelde onlangs ‘helemaal klaar’ te zijn met appende automobilisten. Hij wil een maximum gevangenisstraf van twee jaar voor dit roekeloze rijgedrag, als het niet tot een ongeluk leidt. Als dat namelijk wel het geval is dan gaat het maximum naar zes jaar celstraf. Met de plannen wil Grapperhaus de verkeersveiligheid verbeteren.

De minister baseerde zijn plannen op twee onderzoeken naar de strafmaat bij verkeersdelicten, van de universiteit Groningen, en van het instituut van Marc Groenhuijsen, Intervict. Groenhuijsen: ‘Waar wij over praten, dat zijn echte wegpiraten, mensen die het leven van andere burgers systematisch, dagelijks in de waagschaal stellen. En daar stellen wij een concrete en doeltreffende oplossing voor in het vooruitzicht. Ik ben heel blij dat de minister een stap in de richting zet om aan die aanbeveling gevolg te geven.’

Maar volgens Groenhuijsen is strenger straffen alleen niet voldoende om de verkeersveiligheid te verbeteren. ‘Dan moet je niet alleen de wet wijzigen maar dan moet je ook flankerende beleidsmaatregelen treffen, en dan zijn elf mobiele camera’s een bijna pathetische eerste stap.’ Als strenger straffen niet samengaat met maatregelen waardoor mensen ook daadwerkelijk gepakt worden, ‘dan verandert er niks’, aldus Groenhuijsen.

Testfase

De mobiele camera bevindt zich bovendien nog in de testfase. Pas als die met succes wordt afgerond zullen alle politie-eenheden een camera tot hun beschikking krijgen. Bovendien zitten er nog juridische haken en ogen aan. Zo is nog onduidelijk of het bewijs dat met de camera verkregen wordt, juridisch standhoudt.

Zwaarder straffen alleen helpt niet om de verkeersveiligheid te verbeteren, stelt ook de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV). Die zette tal van studies op een rij naar het effect van de strafmaat op ons gedrag in het verkeer. Conclusie: voor straffen die al relatief zwaar zijn, zoals voor rijden onder invloed of opgelegd door een rechter, ‘is er weinig bewijs dat een verzwaring van die straf positieve gedragseffecten heeft.’ Wat wel werkt, aldus het SWOV, is handhaving.

‘Subjectieve pakkans’

Terwijl de camera nog niet in bedrijf is, krijgt de politie er geen extra mankracht bij om op te treden tegen appende automobilisten. Dat stelt Egbert-Jan van Hasselt, die als landelijk projectmanager infrastructuur bij de politie verantwoordelijk is voor de handhaving in het verkeer.

Van Hasselt hoopt daarom dat de proef met de camera’s een succes wordt. En daarbij gaat het volgens hem niet zozeer om de feitelijke kans dat mensen gepakt worden met hun mobieltje in de hand, maar om de zogenoemde subjectieve pakkans, ofwel de kans die mensen dénken te hebben om gepakt te worden. En die kans zal volgens hem aanzienlijk toenemen met de komst van de mobiele camera.

Volgens verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen werkt dit niet zo. Volgens hem moet de feitelijke of ‘objectieve’ pakkans ook hoog zijn willen mensen hun gedrag aanpassen omdat ze denken gepakt te kunnen worden. ‘Je moet van vrienden horen van: ‘Joh, ik heb alweer een bekeuring in de bus’. Dan wordt het een ander verhaal.’

Reactie ministerie

Na jaren van daling worden er de afgelopen jaren weer meer mensen in het verkeer aan de kant gezet door de politie. Het ministerie laat ons weten er samen met de politie aan te werken om die stijgende lijn voort te zetten.

Maar staandehoudingen zijn arbeidsintensief, stelt het ministerie, en daarom zou de mobiele camera een uitkomst zijn. ‘In vergelijking met de huidige manier van handhaving met betrekking tot handheld bellen en appen zal bijvoorbeeld de slimme camera (als deze in gebruik genomen kan worden) voor een schaalvergroting zorgen.’

De volledige reactie van het ministerie van Justitie en Veiligheid:

De Monitor: Volgens het SWOV hebben zwaardere straffen een zeer gering effect op de verkeersveiligheid dat binnen drie maanden wegebt. Waarom kiest de minister dan toch voor strenger straffen om de verkeersveiligheid te verbeteren?

De woordvoerder: Het wetsvoorstel straftoemeting ernstige verkeersdelicten is een reactie op een onderzoek (van de Rijksuniversiteit Groningen) uit 2017 naar de hoogte van straffen bij ernstige verkeersdelicten en op een onderzoek (van het Fonds Slachtofferhulp) naar de vraag hoe slachtoffers van verkeersdelicten de (uitkomst) van het strafproces ervaren. De onderzoekers constateren onder meer dat mensen die een ernstig verkeersdelict begaan over het algemeen een passende straf krijgen. Wel is er geconstateerd dat experts de strafmaat voor enkele specifieke verkeersdelicten te laag vinden. Dit geldt onder meer voor gevaarlijk rijgedrag zonder gevolgen, waaronder het gebruik van een mobiele telefoon valt. Om verschillende redenen wordt daarom nu met het wetsvoorstel tot verhoging van de strafmaat voor deze delicten gekozen. Zo is een juiste strafmaat van belang voor het algemene en specifieke preventieve effect van het strafrecht. Maar naast de preventie van misdrijven is een juiste bestraffing ook van belang voor het slachtoffer.

De Monitor: Ik begrijp dat het ministerie eraan werkt om de stijgende lijn in het aantal staandehoudingen in het verkeer voort te zetten. Op welke manier? Zijn daar voorbeelden van te geven?

De woordvoerder: Het gezag (OM en burgemeesters) gaat over de inzet van de politie. De korpsleiding van de politie heeft naar aanleiding van het dalende aantal staandehoudingen in voorgaande jaren (in 2016) besloten om verkeershandhaving als onderdeel van de reguliere handhavingstaak van de politie sterker neer te zetten. Dit proces heeft de aandacht en steun van het departement. Er wordt gerichter gestuurd op meer zichtbare en zinvolle handhaving door middel van staandehoudingen. Verkeershandhaving dient door de medewerkers van de teams Verkeer en de basisteams te worden uitgevoerd als onderdeel van de algemene handhavingstaak van de politie. In de tweewekelijkse briefing van de korpsleiding met alle politiechefs wordt regelmatig met de zogenoemde Handhavingsmonitor aandacht voor dit onderwerp gevraagd en de rol die de politie- en teamchefs hebben in het gericht sturen op de handhaving. Inmiddels is ook al gebleken dat het aantal staandehoudingen in 2017 hoger lag dan in 2016. Daarnaast wordt gekeken of de handhaving ook op andere manieren kan worden versterkt. Zo hebben het OM en de politie meerdere innovatieprojecten op het terrein van verkeershandhaving in gang gezet.

De Monitor: Landelijk Projectmanager Infrastructuur bij de politie Egbert-Jan van Hasselt zegt dat het doel is om uiteindelijk met 11 mobiele camera’s (1 per eenheid) te gaan handhaven op het gebruik van de mobiele telefoon. Marc Groenhuijsen, auteur van het rapport Verkeersslachtoffers van Intervict in Tilburg (een van de twee onderzoeken die aan de basis lagen van het concept wetsvoorstel) noemt deze 11 camera’s, gelet op het volume van het verkeer in Nederland, niet meer dan ‘een symbool’. Wat is de reactie van de minister daarop?

De woordvoerder: We ondersteunen in algemene zin de ontwikkeling van nieuwe, effectieve en efficiënte, handhavingstechnieken. Er vindt momenteel onderzoek en productontwikkeling door de politie plaats naar een camera die controleert op telefoongebruik in het verkeer. Onderdeel van de proef is dat wordt gekeken naar de technische en juridische mogelijkheden. Pas op het moment dat de proef succesvol is, zal worden bekeken of de camera in gebruik zal worden genomen. Er wordt in eerste instantie gedacht aan 11 camera’s, zodat elk team verkeer en het team Elektronisch Verkeerstoezicht bij de Landelijke Eenheid een eigen camera heeft.

In vergelijking met de huidige manier van handhaving mbt handheld bellen en app’en (arbeidsintensief) zal de bijvoorbeeld de slimme camera (als deze in gebruik genomen kan worden) voor een schaalvergroting zorgen. De verwachting is dat we dit terug gaan zien in de cijfers voor wat betreft handheld bellen in het verkeer.