‘Schokkend’ en ‘schrikbarend ’ zijn de eerste reacties op een enquête van De Monitor onder de 100 grootste gemeenten. We onderzochten voor ons onderzoek Woonproblemen de afgelopen maanden waar mensen zonder vast woonadres, zoals dak- en thuislozen, tegenaan lopen na tips over gemeenten die weigeren een briefadres af te geven. Zonder zo’n briefadres houdt alles op. Inschrijven in de Basisregistratie personen (BRP) is niet mogelijk en daarmee vervalt ook het recht op een uitkering en in sommige gevallen stopt ook de zorgverzekering. Voor kwetsbare dakloze mensen pakt dat desastreus uit.
We leggen de resultaten van de enquête voor aan Jasper van Dijk, kamerlid voor de SP. Van Dijk houdt zich al jaren bezig met de problemen die dak- en thuislozen hebben om zich in te schrijven bij de BRP en stelde daar meerdere keren schriftelijke vragen over. Ook vragen we Rina Beers van de Federatie Opvang en advocaat Caroline de Groot, die veel met dakloze mensen te maken heeft, om een reactie.
Iedereen die rechtmatig in Nederland verblijft, is verplicht zich in te schrijven in de BRP. Dat ligt bij dakloze burgers wat ingewikkelder omdat zij geen vast woonadres hebben, maar ook zij kunnen zich inschrijven met een briefadres. Bijvoorbeeld bij familie of vrienden of bij de daklozenopvang. Maar een briefadres krijg je niet zomaar. De afdeling Burgerzaken beoordeelt een aanvraag voor een briefadres en toetst of er geen redenen zijn om die aanvraag af te wijzen, bijvoorbeeld als iemand tóch bij iemand blijkt in te wonen.
‘Dit onderzoek van de Monitor bevestigt helaas onze vermoedens: ondanks alle mooie woorden en beloftes is het voor veel daklozen nog steeds niet mogelijk om een briefadres te krijgen.'
'Het krijgen van een briefadres is van essentieel belang voor zaken als een zorgverzekering, een uitkering, een paspoort of een noodzakelijke medische behandeling. Toch werpen gemeenten nog steeds onnodige belemmeringen op voor het verkrijgen van een briefadres', aldus Van Dijk.
Geen extra ondersteuning
Ook opvallend in de resultaten: 40 procent van de gemeenten biedt geen extra ondersteuning als een briefadresaanvraag wordt geweigerd. ‘Dat is schrikbarend, ‘vindt Rina Beers van de Federatie Opvang. ‘Ik zou verwachten de gemeente hier echt actie op onderneemt, bijvoorbeeld door iemand via de afdeling sociaal domein, maatschappelijk werk, hulp te bieden waar hij terecht kan. Hoe moeten ze zich dan inschrijven voor werk of een opleiding? Dat kan niet zonder een inschrijving bij een gemeente.’
Regiobinding
Wat vooral opvalt is dat veel gemeenten voorwaarden stellen bij de aanvraag van een briefadres die niet in de wet Basisregistratie personen worden genoemd. Gemeenten beoordelen aanvragen dus soms strenger dan de ruimte die de wet hen geeft. Zo eist een deel van de gemeenten nog altijd regiobinding van de aanvrager van een briefadres. Weliswaar minder dan bij een eerdere enquête van Trimbos en de Nationale ombudsman in 2015 (56 procent), maar een aantal gemeenten (ca. 16 procent) hanteert nog steeds ‘verblijf in de gemeenten’ (regiobinding) als voorwaarde voor het toekennen van een briefadres.
En dat terwijl de richtlijn ((circulaire) van het ministerie van Binnenlandse Zaken uitdrukkelijk zegt dat regiobinding geen criterium mag zijn. Het gaat hier onder andere om gemeenten als Amsterdam, Rotterdam, Alphen aan de Rijn, Hilversum, Gouda, Weert, Noordoostpolder en Vlissingen. ‘Het lijkt er op dat sommige gemeenten weigeren een briefadres te geven uit angst voor een aanzuigend effect.'
'Soms willen ze deze groep liever afschuiven op buurgemeenten, maar we moeten voorkomen dat er wordt gepingpongd met daklozen.'
Briefadressen vaak alleen tijdelijk
Opmerkelijk is ook dat vrijwel alle gemeenten verlangen dat de aanvrager duidelijk maakt waar hij/zij de komende twee tot drie maanden zal verblijven. En bij veruit de meeste gemeenten is het briefadres dat wordt verstrekt beperkt geldig (drie tot zes maanden). Deze beperking is niet in de richtlijn van het ministerie van Binnenlandse Zaken terug te lezen. Het ministerie geeft ook aan dat afwijzen op grond van een gesprek bij het loket en een niet goed ingevuld aanvraagformulier onredelijk is. Van Dijk is kritisch over de bureaucratische rompslomp die de briefadresaanvraag met zich meebrengt. ‘Zo moeten daklozen soms per nacht aangeven waar ze verblijven en aangeven bij welke boom in het park ze slapen. Terwijl het vinden van een slaapplek voor daklozen juist problematisch is, en ze vaak pas kort van tevoren weten, waar ze slapen.’
Advocaat Caroline de Groot herkent de resultaten van de enquête uit haar praktijk. ‘Zonder briefadres besta je niet en kan iemand die dakloos is zijn of haar leven niet op de rails krijgen. Het is dan ook kwalijk dat zo veel gemeenten de wettelijke regeling en de richtlijnen van de verantwoordelijk ministers negeren door onterechte barrières op te werpen. De consequenties van de weigering van een briefadres zijn immens. Zonder briefadres kan je geen ziektekostenverzekering afsluiten. Veel zieke, dakloze mensen durven hierdoor geen arts te bezoeken.
Het is onacceptabel dat dakloze mensen zó in de steek worden gelaten, terwijl niemand ingrijpt. Het eerste draadje dat uit een kluwen van problemen getrokken moet worden is immers het bemachtigen van een briefadres.’
Fraude
Driekwart van de gemeenten geeft aan dat het nodig is om strikt te zijn met het verstrekken van briefadressen. Enerzijds omdat bekend staan als ‘makkelijk’ een aanzuigende werking heeft op mensen zonder vast woonadres. Anderzijds geeft hetzelfde percentage gemeenten ook aan dat briefadressen fraudegevoelig zijn. Bij een aanvraag moet daarom vooral worden bekeken of iemand onterecht aanspraak wil maken van voorzieningen, zoals een bijstandsuitkering. Beers: ‘Het is maar waar je voor kiest als gemeente. Als fraude het belangrijkste onderdeel van de wet BRP is, wat het niet is, dan zit er logica in de redenering. Als je arme mensen snel aan huisvesting, inschrijving en onderdak wil helpen, dan ga je veel slimmer om met beleid. Dat is ook wat dit kabinet zegt: Pas maatwerk toe en los het probleem van die burger op.’
